GNED 14

Panitikang Panlipunan - ay isang kurso sa 2. TULUYAN - maluwag na pagsasama -sama ng

pagaaral at paglikha ng panitikang Filipino na mga salita sa katutubong takbo ng pangungusap.
nakatuon sa kabuluhang panlipunan ng mga Hal. Anekdoto, Maikling kwento, alamat,
tekstong literari sa iba't ibang bahagi ng mito,nobela, talambuhay, pangulong tudling,
kasaysayan ng bansang Pilipinas. sanaysay, balita, talumpati, balita, dula at iba pa.

MODYUL 1: Batayang Kaalaman sa TULA

Panunuring Pampanitikan - Ito rin ay isang uri ng akdang pampanitikan na
karaniwang nahahati sa dalawang anyo, ang
Panitikan - ay bunga ng mga diwang mapanlikha, malaya at taludturan.
ng diwang naghehele sa misteryo ng mga ulan o ng 1. Malayang anyo - malaya ang manunulat
diwang yumayapos sa palaisipan ng buwan. na gumawa ng tulang ayon sa kaniya ang
- nagsasabi o nagpapahayag ng mga haba, tugma o kung gaano karaming
kaisipan mga damdamin, karanasan, taludtod o saknong.
hangarin at diwa ng mga tao 2. Taludturan - o tulang pormal ay binubuo
- Panitikan "pang-titil-an" unlaping pang ng mga pamantayan sa pagkakasulat nito.
ginamitan ng hulaping "an", salitang "titik" -
literatura Latin na littera, titik 1.Tulang Damdamin o Tulang Liriko
- ito ay sumasalamin lamang sa damdamin
Mga Elementong Lumilikha ng mga Akdang ng makata o sumusulat ng tula. Walang
Pampanitikan anumang konsiderasyon sa pagsulat nito
1. Kapaligiran - binibigyang pansin ang ngunit ang damdamin o emosyon lamang
isang pook. ng sumusulat.
2. Karanasan - isang lunsaran ng - Hinde ito kinakailangan na mayroong
mayamang paksa ang karanasan ng tao. tauhan o karakter sa isusulat na tula.
Dito maraming napupulot na pangyayari, Tumatalakay lamang ang tulang ito sa
sitwasyon at banghay na perspektibo, pagpapahalaga, emosyon, o
mapapaghanguan ng paksa sa iba't ibang iniisip ng makata.
uri ng akda.
3. Salik sa Lipunan at Pulitika - Ang mga Iba't ibang uri ng tulang liriko:
gawain na may kaugnayan sa lipunan 1. Awit - isang tula na may tig-aapat na
gayundin sa politika ay isang malaking taludtod bawat saknong. Taludtod ay
bahagi ng pagdadala ng mga kaugalian, binubuo ng 12 pantig.
karanasan, kalinangan at kabihasnan ng 2. Soneto - isang mahabang tula na binubuo
isang pook o bansa. ng 14 na linya.
4. Salik ng panrelihiyon - Maraming mga 3. Oda - nakatuon sa pagbibigay ng papuri o
akdang nakilala hindi lamang sa pilipinas dedikasyon sa isang tao, bagay, o
kundi sa buong daigdig ang pumaksa sa anumang elemento ang oda.
salik na ito. 4. Elehiya - malungkot at pagdadalamhating
babasahin ang elehiya. Tulang damdamin
Dalawang Anyo ng Akdang Panitikan na may temang kamatayan o paglukuksa.
1.PATULA - masining o karaniwang 5. Dalit - isang uri ng tulang damdamin na
pagsasama-sama ng mga salita upang makabuo ng nagpapakita ng luwalhati, kaligayahan, o
mga taludtod na may sukat at tugma. pagpapasalamat. Karaniwang para ito sa
● Liriko o tula ng damdamin - nagsasaad Diyos at isang saknong lamang.
ng marubdob na karanasan, guni-guni o
damdamin na may akda. 2. Tulang Pasalaysay
● Pasalaysay - mga tulang kwento at mga - nakatuon sa pagkukuwento o pagpapakita
tauhang gumagalaw. Karaniwang ng balangkas ng isang pangyayari.
pinapaksa rito ang mga kagitingan ng mga Walang bilang ng taludtod, saknong, o
bayani sa pakikipagdigma tulad ng epiko, pantig ang tulang pasalaysay.
awit, at korido. - maaaring mahaba o maikli
● Pandulaan - mga dulang nagsusulat nang
patula tulad ng senakulo, tibag at Dalawang uri ng Tulang Pasalaysay
sarswela. 1. Epiko - isang napaka habang tula, isang
● Tulang Pantigan - tagisan ng talino sa uri ng kwento tulad ng mga nobela, na
paraang patula tulag ng karagatan, duplo nakasulat nang patula.
at balagtasan.
GNED 14

2. Awit o Korido - ay karaniwang may 5. Talinhaga - tumutukoy ito sa paggamit ng

walong sukat o kung minsan ay hindi mga matatalinhagang salita at may
sinusunod. tayutay.
● Tayutay - pagwawangis,
3.Tulang Patnigan pagtutulad, pagmamalabis, at
- isang uri ng tula na nakatuon sa personipikasyon ang ilang paraan
pagbibigay ng damdamin habang upang ilantad ang talinhaga ng
mayroong kapalitan ng opinyon o kuro tula.
kuro. 6. Anyo - ang porma ng tula; malayang
- padebate o pagtatalo taludturan o tradisyunal ; sa kasalukuyan
Apat na uri ng Tulang Patnigan ay may mga tula ring may sukat pero
1. Balagtasan - ipinangalan kay Franciso walang tugma at walang sukat pero may
'Balagtas' Baltazar tugma.
- isang uri ng pagtatalo ng 7. Tono/ Indayog - ang diwa ng tula.
dalawa o tatlong manunula sa iisang 8. Persona - tumutukoy sa nagsasalita sa
paksa. tula; una, ikalawa, o ikatlong panauhan;
2. Karagatan - ay isang uri naman ng maaaring ang makata mismo o isang
paligsahan sa pagtutula. Kilala rin sa hayop o isang bagay.
tawag na libangang tanghalan.
3. Duplo - isang paligsahan sa ANG MGA KASANGKAPANG PAMPANITIKAN NA
pangangatwiran sa anyong patula. Hango NAGBIBIGAY - ANYO NG AKDA
ito sa sa Bibliya na binubuo ng mga
mahahalagang salita at kasabihan. ESTETIKA
4. Fliptop - isang modernong uri ng - nanggaling sa salitang Griyego "aesthesis" na
Balagtasan ang Fliptop kung saan nangangahulugang "pakiramdam" o dating ng
nagsasagutan din ang dalawang panig anumang persepsyon sa mga sentido (panlabas o
patungkol sa isang paksa. panloob) ng tao.
- yaong uri ng pakiramdam at reaksyon ng tao na
4. Tulang Pangtanghalan o Padula nakakakita (ng kahit ano mang iyon).
- ito ay mga piyesa o tulang itinatanghal sa ● Sentidong panlabas (external senses) -
mga dulaan o teatro. Karaniwan itong tulad ng paningin,pandinig,pang amoy,
binibigkas ng patula sa saliw ng tunog o panlasa,pansulat.
musika upang mas maging kagiliw-giliw sa ● Sentidong panloob (internal senses) -
mga manonood. tulad ng imahinasyon o guni guni,
memorya pang-unawa, at huwisyo at o
MGA ELEMENTO NG TULA pagpapasya.
1. Sukat - tumutukoy sa bilang ng pantig ng Layon ng Estetika
bawat taludtod na bumubuo sa isang 1. Persepsyon ng mga sentidong
saknong. panlabas
2. Saknong - isang grupo sa loob ng isang 2. Konsepto ng bunga ng mga sentidong
tulang may dalawa o maraming linya panloob.
(taludtod).
3. Tugma - isang katangian ng tula na hindi Siyan na nakatala sa itaas:
angkin ng mga akdang tuluyan. 1. Ang nilalaman ay tumutukoy sa:
Sinasabing may tugma ang tula kapag ang Tauhan,Tagpuan,Suliranin,Aksyon,Tem
huling pantig ng huling salita ng bawat a
taludtod ay magkakasintunog. 2. Denotasyon - ay ang karaniwan at likas o
● Tugmaang Ganap (Assonance) - "literal" na kahulugan ng salita o
ang paraan ng pagtutugma ng pangungusap. Kahulugang madaling
tunog kung sanang salita ay mahanap sa diksyunaryo.
natatapos sa patinig. 3. Konotasyon - ang tawag sa mga
● Tugmaang Di-ganap implikasyong tinataglay ng mga salita o
(Consonance) - ang paraan ng pananalita.
tugmaan na kung saan ang mga 4. Diksyon - ang tawag sa paggamit ng mga
salita ay nagtatapos sa katinig. salita na ipinalalagay na bunga ng maingat
4. Kariktan - kailangang magtaglay ang tula at makabuluhang pagpili ng mga salitang
ng mga salitang hindi lang maririkit kung ginagamit ng manlilikha upang makamit
angkop na angkop sa tema ng tula.
GNED 14

niya ang pinaka mabisang paraan ng impormasyong mahalaga upang

pagtatalastas ng kanyang nais ipahatid. maintindihan ang thesis.
5. Mga kasangkapang panretorika - ay 5. Katawan - mga sumusoportang talata sa
tumutukoy sa mga pamamaraan ng thesis.
ginagamit ng akda upang makamtan ang 6. Kongklusyon - dito ibinubuod ang lahat
pinaka mabisang epekto ng mga ng laman ng sanaysay.
pangungusap at komposisyon at mga
sangkap nito. DULA
6. Mga kasangkapang pansukat - ang - nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo
tawag sa mga pamamaraan ng ginagamit - pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa
ng akda, lalo na ang tula upang bigyan ng isang tanghalan o entablado
angkop at kaaya-ayang daloy ang indayog
ng mga salita at pangungusap kapag ito ay KATANGIAN NG ISANG DULA
binibigkas. 1. Awdiyo- biswal ang dula.
7. Mga kasangkapang metaporikal - ang 2. Binubuo ng mga diyalogo ang mga
mga ginagamit na tayutay na dula.
nagpapayaman sa pakabuluhan at 3. Binubuo ng mga galaw ang dula.
kahulugan ng akda. Kabilang ang mga 4. Tumutugan ang dula sa mga limitasyon
simili, metaphor, at iba pa. ng entablado.
8. Tono - ang nagsasabi kung ano ang 5. Tuloy- tuloy ang mga eksena sa isang
saloobin na nakapaloob sa teksto. dula.
9. Istruktura - binibigyang halaga ang 6. May tiyak na haba ang isang dula
pangkalahatang kaayusan at 7. May iba't ibang anyo o uri ang dula.
pagkakahanay ng mga bahagi ng isang 8. Ang tinatanghal na dula ay isang
akda. kolaborasyon.

SANAYSAY ELEMENTO NG DULA

- ay isang maiksing komposisyon na kalimitang 1. Iskrip - ito ang pinakakaluluwa ng isang
naglalaman ng personal na kuro-kuro ng may-akda. dula; lahat ng bagay na isinasaalang-alang
- nagmula sa dalawang salita: ang sanay at sa dula ay naaayon sa isang iskrip; walang
pagsasalaysay dula kapag walang iskrip.
- nagmula ang salitang sanaysay kay Alejandro 2. Tauhan - sila ang nagbibigas ng diyalogo;
Abadilla na nangangahulugang "pagsasanay sa sila ang nagpapakita ng iba't ibang
pagsusulat ng isang sanay o nakasulat damdamin; sila ang pinapanood na tauhan
nakaranasan" sa dula.
3. Tanghalan - anumang pook na
2 URI NG SANAYSAY pinagpasyahang pangtanghalan ng isa
ayon kay: Genoveva Edroza Matute dula ny tinatawag na tangahalan; ang
1.Palagayan/Impormal - malikhaing tawag sa kalsadang pinagtatanghalan ng
pagpapahayag ng saloobin mula sa mga personal isang dula; ang silid na pinagtatanghalan
na karanasan o obserbasyon sa mga bagay sa ng mga mag-aaral sa kanilang klase.
paligid. 4. Direktor- ang nagpapakahulugan sa isang
2. Maanyo/ Pormal - diskusyon ng mga seryosong iskrip; siya ang nag-i-interpret sa iskrip
paksa batay sa pasasaliksik at pag-aaral ng mga mula sa pagpasya sa itsura ng tagpuan,
impormasyon. etc.
5. Manonood - hinde maituturing na dula
ELEMENTO NG SANAYSAY ang isang binansagang pagtatanghal kung
1. Pamagat - nagsasaad kung ano ang hinde ito napanood ng ibang tao.
nilalaman ng sanaysay, at nakatutulong ito
sa mga mambabasa upang makuha ang MAIKLING KWENTO
kanilang atensyon. - isang akdang pampanitikan sa tuluyan na sa
2. Thesis - ito ang masasabing "punto" ng pamamagitan ng mga pangungusap at talata'y
sanaysay; kung ano ba ang nais binubuo ng may-akda upang sa kanyang
naipahayag ng manunulat. kapangyarihan at kakayahan bilang isang alagad ng
3. Organisasyon - kung paano ba nakaayos panitikan, mailahad niya ang isang pangyayari sa
ang mga laman ng sanaysay. buhay ng isang pangunahing tauhan ,
4. Pasimula - unang talata ng sanaysay na makapagkintal ng isang bisa sa puso at diwa ng
nagpapakilala sa laman nito o mga mga mambabasa.
GNED 14

5. Feminismo - magpakilala ng mga

kalakasan at kakayahang pambabae at
ELEMENTO NG MAIKLING KWENTO iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga
1. Tauhan - likha ng mga manunulat ang kababaihan.
kanyang mga tauhan. May pangunahing Hal. Sandaang Damit ni Fanny Garcia
tauhan kung kanino nakasentro ang mga
pangyayari at mga pantulong na tauhan. 6. Eksistensyalismo - ipakita na may
2. Tagpuan/Panahon - Dinadala ng kalayaan ang tao na pumili o magdesisyon
may-akda ang mambabasa sa iba't ibang para sa kanyang sarili na siyang pinaka
lugar, sa iba't ibang panahon kung saan at sentro ng kanyang pananatili sa mundo
kailan nagaganap ang mga pangyayari. (human existence).
3. Saglit na kasiglahan - Iniihahanda ang Hal. Ako ang Daigdig ni Alejandro G.
bahaging ito ang mga mambabasa sa Abadilla
pagkilala sa mga pagsubok na darating sa
buhay ng mga tauhan. 7. Romantisismo - ipamalas ang iba't ibang
4. Suliranin - Tumutukoy ito sa paglalabanan paraan ng tao o sumasagisag sa tao sa
ng pangunahing tauhan at sumasalungat pag-aalay ng kanyang pag-ibig sa kapwa,
sa kanya. bansa at mundong kinalakhan.
5. Kasukdulan - Ito ang pinakamataas na uri Hal. Maganda pa ang Daigdig ni Lazaro
ng kapanabikan. Dito nahihiwatigan ng Francisco
bumabasa ang mangyayari sa
pangunahing tauhan,kung siya'y mabibigo 2 URI NG ROMANTISISMO
o magtatagumpay sa paglutas ng suliranin. ● Romantisismong Tradisyunal
6. Kalakasan - Ito ang kinalabasan ng ● Romantisismong rebulusyunaryo
paglalaban. Sumusunod ito agad sa
kasukdulan. 8. Sosyolohikal - ipakita ang kalagayan at
7. Wakas - Tinatawag na trahedya ang suliraning panlipunan ng lipunang
wakas kapag ang tunggalian ay kinabibilangan ng may-akda.
humantong sa pagkabigo ng layunin o Hal. Walang Sugat ni Severino Reyes
pagkamatay ng pangunahing tauhan.
'Melodrama' malungkot ngunit nagtatapos 9. Moralistiko - ilahad ang iba't ibang
nang kasiya siya. pamantayang sumusukat sa moralidad ng
isang tao - ang pamantayan ng tama at
MODULE 2 : Mga Dulog sa Panunuring mali
Pampanitikan Hal. Ibig Kong Makita ni Benigno Ramos
1. Klasismo/Klasisismo - maglahad ng mga
pangyayaring payak,ukol sa pagkakaiba 10. Bayograpikal - ipamalas ang karanasan o
ng estado sa buhay ng dalawang kasagsagan sa buhay ng may akda,
nag-iibigan. "pinaka".
Hal. Florante at Laura Hal. Ang Talambuhay ni Jose Rizal

2. Humanismo - ipakita na ang tao ang 11. Historikal - ipakita ang karanasan ng
sentro ng mundo. isang lipi ng tao na siyang masasalamin sa
Hal. Tiser ni Liwayway Arceo kasaysayan at bahagi ng kanyang
pagkahubog.
3. Imahismo - gumamit ng mga imahen na Hal. Noli Me Tangere at El Fili Busterismo
higit na maghahayag sa mga damdamin,
kaisipan, ideya, saloobin at iba pang nais 12. Kultural - ipakilala ang kultura ng
na ibahagi ng may-akda na higit na may-akda sa mga hinde nakakaalam.
madaling mauunawaan kaysa gumamit Hal. Ang Tatlong Panahon ng Tulang
lamang ng karaniwang salita. Tagalog ni Julian Cruz Balamaceda.
Hal. Panambitan ni Myrna Prado
13. Dekonstraksyon - ipakita ang iba't ibang
4. Realismo - ipakita ang mga karanasan at aspekto na bumubuo sa tao at mundo.
nasaksihan ng may-akda sa kanyang Hal. Tata Selio
lipunan.
Hal. Laro sa Baga ni Edgar Reyes. ● Formalismo - "formalism"
GNED 14

● Siko-Analitiko - Impluwensya ni Freud " Panahon ng Hapon - ang kainitan ng panitikang

tanging ekonomiya lamang ang motibo ng Pilipino mula noong 1935-1941 ay biglang
lipunan" nanlamig. Sumulat ng kahit anong paksa maliban
● Naturalismo - bagay na may kaugnayan sa politika at sasang-ayon sa pununtunan ng
sa likas na kapaligiran. censor
● Arketipikal - ala ala ng mga nakaraan na
nangyayari sa buhay Pahanon ng Kalayaan - panahon ni Pangulong
Manuel A. Roxas.
Module 3: Pag-unlad ng Panitikan-Pahapyaw Panahon ng Bagong Lipunan - bastas military
na Pagtatalakay noong Septyembre 21,1972. Sumipot ang mga
kabataang himagsikan, nagkaroon ng aktibismo.
Panahong Pre-Kolonyal - ating mga ninuno ay Panahong Komtemporaryo - Ibinaba ng
may sarili ng panitikan. Nagtataglay ang panitikang pangulong Marcos ang isang kautusan na nag-aalis
ito ng ating kasaysayan ng lahi, mga kwentong ng batas military noon Enero 17, 1981. Pagsilang
bayan, alamat, epiko, etc. Gayundin ang sariling ng Bagong Republika.
'baybayin' o alpabeto.
● Baybayin - nangangahulugang "spelling" Module 4: Masining na pagpapahayag sa Isyu
● Alibata - paraan ng pagsulat na kung saan ng Kahirapan
dapat baybayan ang mga titik.
● Anito - kababalaghang gawa ng mga Kahirapan - isa sa mga mabibigat ng problema ng
mabubuti at masasamang espirito ating bansa.

Ilang matitinding dahilan ng kahirapan sa Pilipinas

● CORRUPTION - pagnanakaw ng pera sa
kaban ng bayan ng mga tao sa gobyerno.
● IMPERIALISMO - ang pananakop ng ilang
bansa noong mga nakaraang panahon
tulad ng Espanya,Hapon at US na
naghirap sa Pilipinas.

EPEKTO NG KAHIRAPAN SA KALUSUGAN

Mga anak na nagtatrabaho sa mga kalye ay
nahaharap sa maraming mga panganib. Ang mga
batang nagtatrabaho sa kalye ay mas madaling
kapitan sa impeksyon sa baga, pneumonia at iba
pang mga sakit, at maari silang maaksidente o
Panahong Kolonyal - 1521, dumating ang mga masagasaan na maari nilang ikapahamak o
kastila sa Pilipinas. ikamatay. Sila ay maaaring magamit sa pagtutulak
Tatlong anyo ng panitikan ng droga, pagnanakaw, paghuthot at pangingikil.
● Patula - awiting bayan, dalit, dasal,awit Ang ilan ay sapilitang ipinapasok sa papoprostityut
● Tuluyan - Nobela, talambuhay ng mga o iba pang kriminal na gawain.
santo,mahahabang salaysay at kwento
● Dula- dulang EPEKTO NG KAHIRAPAN SA PAG-AARAL
panlansangan,tibag,panunuluyan at Sinasabi nila na “Hindi hadlang ang kahirapan
salubong upang makapag-aral.”. Ito ang lagi nilang sinasabi
Propaganda at Himagsikan - panitikan ng mga dahil libre at wala naman daw binabayaran sa
Pilipino ay nabihisan ng kulturang Kastila. paaralan. Marahil totoo ngang walang binabayaran
● Nananatili ang patula hanggang sa tuluyan ngunit kailangan pa rin ng pera ng bata upang
● Nabago at ang layunin ng magnunulat: makapag-aral. Una para sa mga malalayo sa
pagsusulat ang mga akda noong paaralan na kailangan ng transportasyon,
panahong ito sa kastila at tagalog pangalawa para may maisuot at magamit sa
Panahon ng Amerikano - pag-aaral at higit sa lahat para may makain at
makapag-aral nang mabuti.
● Namayani ang diwang makabayan o Maraming mahihirap ang di nakakapag-aral dahil sa
nasyonalismo kahirapan na kanilang kinahaharap. Mas nanaisin
● Maramdamin ang manunulat na dulot ng ng iilan sa mga bata na magtrabaho upang
karanasan makatulong sa pamilya sa pambili ng pagkain.