Pevalensi Ascaridia Galli

Descargar como doc, pdf o txt
Descargar como doc, pdf o txt
Está en la página 1de 31

PREVALENSIA LUMBRIGA ASCARIDIA GALLI BA MANU LOKAL IHA

SUCO TALIMORO, POSTO ADMINISTRATIVO ERMERA

MUNICÍPIO ERMERA.

MONOGRAFIA

Nu’udar rekezitu hodi hetan Nivel estudu Baixarelatu (D-III) Saúde-Animál

HOSI:

Juliando Sarmento

2017.a.04.067

DEPARTAMENTO DE SAÚDE ANIMAL

FACULDADE DE AGRICULTURA

UNIVERSIDADE NACIONAL TIMOR LOROSA’E

DÍLI

2021
KAPITULU I

LIAN MAKLOKEK

1.1. Introdusaun

Timor Leste nu’udar nasaun ida ne’ebé ki’ik iha sudeste Aziatiku no restaura

ninia independensia iha tinan 2002 liu ba, ho ninia populasaun hamotuk 1.183.643

habitantes haktuir hosi (Diresaun Nasional Estatistika,2015).

Timor Leste mos nu’udar nasaun ida ne’ebé iha ninia potensialidade boot

iha setor agrikultura nian, ne’ebé mak hafahe ba sub setor haat (4) mak hanesan:

floresta, hortikultura, peskas no pekuaria, sai hanesan parte ida ne’ebé diak tebes hodi

hasa’e rendimentu komunidade sira nian liu husi halo to’os, natar, hakiak animal,

kaer ikan no seluk tan.

Munisipiu Ermera mos hanesan munisipiu ida ne’ebé mak faz parte iha

nasaun Timor Leste ne’ebé mak lokaliza iha parte loro monu nian, ho nia total

populasaun ema hamotuk 117.064 habitantes tuir (Diresaun Nasional Estatistika,

2010). Munisipiu Ermera Iha nia postu Administrativu 5 mak hanesan; Railaku,

Ermera, Hatulia, Atsabe no Letefoho. Maioria komunidade iha Munisipiu Ermera

postu Administrativu Ermera liu-liu iha suku Talimoro moris ho vida agrikultura

hanesan halo to’os, natar no mos hakiak animal.

Sub setor pekuaria nu’udar area ida ne’ebé mak hakiak animal sira hanesan

koellu, manu, asu, bibi, fahi, kuda no karau, resultadu hosi área ida ne’e atu produs

na’an, susubeen, manu-tolun no mos hodi sustenta nesesidade uma laran.


Maioria sosiedade sira iha suku Talimoro toman ona hakiak manu lokal ho

sistema semi intensivu (signifika katak loron sira husik animal livre ba buka hahan no

kalan mak sira sulan), maibe iha balun mos sei aplika hela sistema hakiak tradisional

ka ekstensivu (signifika sem iha kontrolasaun hosi animal nain / husik livre), parte ida

ne’e hahu hosi tempu uluk bisa avo sira nian to’o ohin loron sei aplika hela sistema

hakiak hirak ne’e.

Objetivu sosiedade sira hakiak manu lokal iha fatin refere atu kompleta

nesesidade familiar nian mak hanesan; produz na’an, manu tolu, fa’an atu nune’e bele

aumenta rendimentu familiar hodi substenta moris lor loron no selu oan ba eskola.

Liu hosi sistema hakiak hirak ne’ebé mak husik livre deit durante animal nia

moris tomak ida ne’e bele fó vantagem boot ba parazita atu dezemvolve nia moris iha

hospedeiru ne rasik. Parazita iha klase 3 mak hanesan, nematoda, cestoda no

trematoda.

Ascaridia galli mak parazita nematoda ida ne’ebé mak bai bain ataka iha

animal manu, no moras ne’ebé mak kauza hosi Ascaridia galli mak hanaran

(Ascariasis). Manu ne’ebé mak iha ona moras Ascariasis ida ne’e sei halo manu nia

dezemvolvimentu isin keleur no produsaun tolun menus. Hare ba problema hirak

ne’ebé mak iha no seidauk iha peskiza kona ba Ascaridia galli iha suku refere, ho

laran luak peskizador hakarak halo peskiza kona ba prevalensia infesaun Ascaridia

galli ba manu lokal iha suku Talimoro, Postu Administrativu Ermera, Munisipiu

Ermera.
1.2 Objetivu

Peskiza ida ne’e hala’o ho objetivo mak hanesan:

Atu identifika lumbriga Ascaridia galli ba manu lokal iha Suco Talimoro

posto administrativo Ermera Município Ermera

1.3 Benefisiu

Benefisiu husi peskiza ida ne’e mak:

1. Sai nu’udar informasaun sientifiku atu dezemvolve siensia saude Animál

iha Timor-Leste liu-liu ba prevalensia lumbriga Ascaridia galli ba manu lokal.

2. Sai nu’udar referensia no informasaun ba estudante Faculdade

Agrikultura liu-liu ba estudante hosi Departementu Saude Animál.

1.3 Formulasaun problema

Oinsa atu identifika lumbriga Ascaridia galli nia tolun. Se karik eziste duni

ninia prevalensia hira?


KAPITULU II.

REVIZAUN LITERATURA

2.1 Deskrisaun jeral manu

Manu lokal hanesan jerasaun manu ne’ebé naruk hosi prosesu historiku nian.

Manu lokal rezultadu hosi manu fuik ai-laran (gallus-gallus) ne’ebé mak iha tempu

uluk liu hetan domestikasaun hosi Bisaavo sira. Hahu hosi primeiru manu ne moris

iha ai-laran hafoin mak halo domestikasaun hosi ema (yaman,2010). Manu lokal nia

orijem hosi manu ne’ebé halo adaptasaun ho ambiente tropiku. Komunidade iha area

rural haki’ak manu ne’e sai hanesan fonte alimentasaun ba familia hosi nia naan no

mos nia tolun (Iskandar,2010)

Manu lokal koñesidu mos ho naran ayam buras, iha utilizasaun no benefisiu

ne’ebé boot atu suporta nesesidade familia nian la hanesan ho animál sira seluk tamba

nia fasil liu atu haki’ak, ba nia jestaun haki’ak la presija rai ne’ebé luan, maibe

haki’ak deit iha uma oin mos bele nia folin faan mos diak no relativu aas liu kompra

ho manu broiler sira seluk. No manu lokal ne’e rasik la fasil atu stress ba kondisaun

ne’ebé barullu no nia iha resistensia isin ne’ebé forte diak liu kompara ho manu

broiler sira seluk (Nuroso, 2010).

Tipu hosi manu lokal nia kor maka: metan ,mutin, mean tuan, kinur no

konbinasaun kor sira seluk. Manu áál inan ulun kiik kompara ho aman ulun boot,

manu aman ativu ho medida boot liu, nia fulun naruk, baber boot no nia fulun ikun

mos naruk. Manu inan relativamente ki’ik no nia fulun ikun badak, (Anonimous

c,2014).
Tuir Rahayu et al (2011) katak klasifikasaun ba manu lokal hanesan tuir mai

ne’e :

Kindom : Animália

Sub kindom : Metazoa

Phylum : Chordata

Sub phylum : Vertebrata

Klasse : Aves

Sub klasse : Neornithes

Ordo : Galiformes

Familly : Phasianidae

Genus : Gallus

Specie : Gallus domestics.

Figure 1. Manu lokal

Fonte. Autor (2020)

2.2 Parazita ba manu

Parazita hanesan organismu ida ne’ebé moris iha Animál nia isin laran ka

bele mos iha liur, no organismu ida ne’e atu substenta nia moris depende liu ba
hospedeiru ne’ebé mak nia hela fatin (Berjaya et al., 2008). Parazita hafahe ba parte

rua (2) hanesan Endoparazita no Ektoparazita.

a) Ektoparazita hanesan parazita ida ne’ebé laos moris iha hospedeiru

ninia laran, maibe nia moris iha liur hanesan kulit, fulun no iha

kavidade tilun liur nian.

b) Endoparazita mak parazita ida ne’ebé moris iha hospedeiru ninia

orgaun internal nian hanesan; intestinu, kakutak, limfa no seluk tan

(purbomartono et al.,2010).

Tuir Amaral (2015) katak parazita mak organismu ida ne’ebé nia ambiente

durante moris fornese hosi orgsnismo espesie sira seluk no kolleta hahan hosi

hospedeiru ne’ebé mak nia hela ba.

2.3. Ascaridia galli

Ascaridia galli nu’udar parazita nematoda (parazita ho forma naruk) ida

ne’ebé maka bai-bain ita hetan iha Animál manu (Susanti & prabowo,2004). Parazita

ida ne’e fó impaktu negativu ba ekonomia ne’ebé mak a’as tebes. Infesaun ida ne’e

bele halo manu nia todan isin lolon nian tun, dezenvolvimentu isin lolon sai keleur no

mos qualidade produsaun tolun nian menus.

Tuir Zalizar et al,. (2007) katak lumbriga Ascaridia galli hela iha manu nia

intestinu hodi nune’e fó cauza ladiak dezenvolimentu corpo manu nian sei tun to 30%

no produsaun tolun bele tun to’o 63%.

Soulsby (1982), salienta katak klasifikasaun taxonomia Ascaridia galli mak

hanesan tuir mai :


Fillum : Nemathelminthes

Classe : Nematoda

Ordo : Ascaridida

Family : Ascarididae

Genus : Ascaridia

Specie : Ascaridia galli.

2.3. 1. Morfolojia Ascaridia galli

Ascaridia galli jeralmente nia halo infesaun iha intestinu ki’ik nia laran,

kuaze iha mundu tomak parazita ne’e afeita liu ba iha animál ho especie manu.

Lumbriga Ascaridia galli mak lumbriga boot liu iha klase nematoda nia laran ho

modelu kor mutin naruk iha kutikola ne’ebé mahar kompostu hosi ibun kulit tolu.

Ibun kulit ida iha parte dorsal no rua seluk iha parte latero ventral. Lumbriga aman

boot nia largura entre 50-76mm no inan boot nia largura entre 72-116mm ho nia tolun

modelu kabuar no laiha segmentasaun. Tolun ne’ebé efektivu tolan hosi manu no sei

fera iha ventrikulus nia laran ou intestinu boot, larva barak mak tama iha selula

intestinu dalaruma mos balun hela iha rumen nia laran (Soulsby,1986).

Figure 2. Lumbriga Ascaridia galli Adulto no Ascaridia galli tolun

Fonte I: (Zalizar,2007)
2.3.2. Patojeniku

Efetivu hosi infesaun lumbriga Ascaridia galli bele hare’e durante tempu

periodu nia laran. Wainhira larva hela iha mukosa laran no kauza enteritis, karik

infesaun ne’ebé mak todan bele hamosu hemoragia no Infesaun ne’ebé todan bele

kauza mate se wainhira akontese intupidu iha intestinu. Lumbriga ne’e fo impaktu

ladiak no nakloke an iha vili intestinu boot hahu iha 20%. ki’ik liu kompara ho grupo

ne’ebé laiha infesaun akontesimentu tarde ho nia porsentu 12.31% (Tabbu,2002).

2.3.3. Siklu moris Ascaridia galli

Lumbriga nia tolun sai hamotuk ho fezes no sei dezemvolve an iha area livre

to adultu durante loron 9-10 ou bele mos liu hosi ida ne’e. Depois lumbriga nia tolun

kontein ho larva II ne’ebé mak infetivu ona no larva ida ne’e resistente tebes ho

kondisaun ambiente ne’ebé mak fo’er. No lumbriga nia tolun ida ne’e mos bele tahan

moris durante fulan 3 ihan fatin ne’ebé mak protezidu, Maibe nia sei mate iha fatin

ne’ebé maran, bee manas, no mos iha rai okus liu mais ou menus 15 cm. Infesaun

akontese baihira manu tolan lumbriga refere nia tolun liu hosi hahan ou bee ne’ebé

maka kontamina ona ho lumbriga nia tolun.

Lumbriga tolun ne’ebé kontein ona larva 2 sei nakfera iha proventrikulus no

duodenum manu nian, depois de nakfera larva 3 sei moris livre iha lumen duodenum

nia laran parte posterior durante loron 8 depois larva 3 sofre ekdisis sai fali larva 4,

tama ba iha mukosa laran no kauza hemoragia. L4 sofre ekdisis sai fali L5. L5 ou

hanaran (cacing muda) ida ne’e tama ba iha lumen duodenum iha loron17 no sei hela

iha ne’eba to nia sai lumbriga adultu iha tempu durante loron 28-30 depois de manu
tolan lumbriga refere nia tolun. L4 bele tama iha selula mukosa intestinu iha loron

primeiro no hela iha ne’eba durante loron 8-17 (Urquhart et aL., 1987).

Figure 3. Siklu moris Ascaridia galli

Fonte : (Kusumamihardja, 1992)

2.3.4. Sinais klinika Ascaridia galli

Sinais ne’ebé mak baibain mosu iha periodu infesaun, wainhira larva iha

mukosa nia laran sei kauza enteritis catarrhal, infesaun ne’ebé todan liu bele

akontese hemoragia Urquhart et al., (1987). Animál manu ne’ebé hetan infesaunn ba

lumbriga refere sei hatudu sinais sira mak; anemia, diarea, krekas, geralmente nia

produsaun tolun menus. Hafoin ne’e infesaun ne’ebé mak todan liu bele cauza mos

mate tamba hetan intupidu hosi nia intestinu.

2.3.5. Diagnosa

Diagnosa ba moras ascariasis ne’ebé afeita ba animal manu bazeia nia sinais

klinika ne’ebé hatudu iha momentu animal nia kondisaun la normal, liu hosi teste

amostra fezes iha laborarorium, aleinde ida ne’e mós parte seluk ne’ebé atu bele

detekta parazita ne’e rasik liu husi halo inspesaun post-morten ka nekropsia hodi bele
identifika parazita adultu ne’ebé eziste iha manu nia orgaun laran,(Pudjiatmoko et

al.,2014)

2.3.6. Prevensaun

Haketak manu oan hosi manu ne’ebé adulto iha fatin ne’ebé mos, haki’ak

manu tenke iha mos kanal bee nian atu nune’e bee labele nalihun iha rai. Manu

haki’ak iha luhan laran tenke iha ventilasaun ne’ebé diak, hahan no hemu fatin tenke

hamo’os hela deit, tenke hamo’os no fase uluk nia luhan no hosik hela durante loron

balun nia laran atu nune’e luhan bele maran antes atu hatama manu foun ba luhan

(Pudjiatmoko et al.,2014)

2.3.7.Tratamentu

Medikamentus ne’ebé uja hodi halo tratamentu ba Ascaridia galli mak

piperazin. Seluk hodi uja mak higromisin B no konfus no tau liu hosi hahan ne’ebé

mak atu fo ba manu nune’e bele hamate lumbriga refere. Piperazin nia efeito mak

(veneno) tamba ne’e wainhira ita fo ba manu lumbriga bele sai hosi manu nia

intestinu laran.

Mukosa intestinu ne’ebé mak hetan stragus hosi lumbriga no halo kondisaun

la saudave bele fo vitamina A durante loron 5 to’o loron 7 atu nune’e bele rekopera

sai saudavel fali (Tabbu,2002)


2.3.9. Prevalénsia no Insidénsia

Haklaken ona hosi Jekel et al,. (2001) prevalénsia katak medida kuantidade

animal moras iha tempu espesifiku ruma nu’udar proporsaun hosi totál númeru

animal iha populasaun nia laran. Tuir Last (2001), insidénsia nu’udar total animal

ne’ebé hahú hetan moras ka animal ne’ebé moras durante periodu populasaun

espesífiku.
KAPÍTULU III

METODOLÓJIA PESKIZA

3.1. Fatin no Tempu Kolleta Dadus

Fatin kolleta amostra iha Suco Talimoro Posto Administrativo Ermera

Município Ermera durante semana Rua, hahu hosi loron 24 fulan Novembro no

amóstra hirak ne’e analiza tiha iha Laboratoriu (DNQB) durante semana ida hahu

hosi loron 03 de Desembru no remata iha dia 8 de dezembru 2020.

3.2. Material no Ekipamentu

Material no ekipamentu ne’ebé peskizadór utiliza durante hala’o peskiza

mak hanesan tuir mai ne’e:

3.2.1 Material

Material ne’ebé mak durante uja hodi identifika sampel mak hanesan: NaCl

(masin been), fezes.

3.2.2 Ekipamentus

Ekipamentus ne’ebé peskizador uza durante peskiza mak hanesan tuir mai

ne’e; Kestionariu, Kaneta, Colbox, Mikroskopiu, Seringa, Label, Telemovel, Masker,

Luvas no Pipeta pasteur.

3.3 Metodologia Peskiza

Metodu ne’ebé mak peskizador utiliza hodi halo peskiza mak hanesan multi

stage sampling, katak peskizador kolleta amóstra (fezes Manu Lokal) hodi halo

examinasaun ba fezes Manu lokal nian iha laboratorium DNQB hodi bele identifika

lumbriga Ascaridia galli.


3.3.1. Metodo hili fatin peskiza

Sugiyono (2010) hateten katak métodu nu’udar matadalan ida ba peskizador

sira utiliza hodi halo servisu atu hetan dadus ne’ebé validu. Metodu ne’ebé mak

peskizador utiliza hodi hili fatin peskiza mak metodu (Multi stage sampling) katak

peskizador halo randomizasaun hahu hosi rejiaun, Município, Posto Administrativo

no Suco. Katak ikus liu peskizador hili Suco Talimoro mak sai hanesan fatin peskiza

inklui mós nia aldeia ne’ebé mak iha hanesan Bura, Lima mesak, Nunusua no mos

Moris foun.

3.3.2. Métodu kolleta amostra

Amaral (2018) haklaken katak hodi rekolla amostra ho maneira Purposive

Sampling katak peskizador finjidu hili fatin ho kritéria espesifiku. Hetan ona total

populasaun animal Manu lokal minimu 6, esperiensia hakiak minimu tinan 5, no

idade manu lokal mmasimu tinan.

3.4. Maneira Kolleta Amóstra fezes

Antes atu kolleta amostra fezes tenke konfirma ho animál nain sira, atu

nune’e nia bele prepara fatin ruma ba sira nia animál iha tempu kalan, hodi nune’e

Animál bele te’e ba iha leten. Hafoin ita bele rekolla fali amostra ne’ebé mak iha ona.

Small ho Warkins (2004) akresenta katak fezes ne’ebé rekolla signifika ida ne’ebé

sei fresku, kolleta direita husi anus, karik kolleta iha rai tenke iha parte leten ho ± to’o

25gr.
Antes atu kolleta amostra/fezes tenke prepara uluk plastik kontentor, luvas,

masker label, formalin. Kolleta tiha fezes hafoin preserva iha coldbox no sei hodi ba

halo ezaminasaun/teste iha Laboratoriu DNQB hodi analisa.

Amóstra (fezes) ne’ebé peskizador kolleta hamutuk 93 bicos hosi Manu

lokal. Amóstra hirak ne’e sei fahe ba seksu rua hanesan inan 47 no aman 46, hosi

parte rua ne’e atu kolleta amóstra manu lokal nian sei hare’e ba idade minimu fulan 4

no depende tuir sistema haki’ak intensivu, semi intensivu no extensivu.

3.5 Total Amostra Peskiza

Total amostra bazeia ba dezeñu prevalensia ne’ebé termina ona husi 50%,

aprosimasaun medida amostra tuir tabela Level of Confidence 95%, Expected

Prevalence Desired absolute precision, ho etapa oin rua (2) determina amostra 96 ho

formula n∞ = Z2 x Pexp (1- Pexp)/d2 no transforma 96 ba formula:

n = amostrá ne’ebé presiza

n∞ = dezeñu prevalensia

N = total populasaun
Tabela 1. Level of Confidence 95%,

  Level of Confidence
Expected 95%
Prevalence Desired absolute precision
  10% 5% 1%
10% 35 138 3457
20% 61 246 6147
30% 81 323 8067
40% 92 369 9220
50% 96 384 9604
60% 92 369 9220
70% 81 323 8067
80% 61 246 6147
90% 35 138 3457
Fonte : Thrusfield, (2017).

Total amostra fezes 93 kompostu husi aldeia 5 mak hanesan Bura, Nunusua,

Lima mesak,

Formula 1.

n∞ = required sample size

Z2( Nivel konfidencia) = 1,962 Valor konstante

Pexp = Expeted prevalence

d = desired absolute precision

Kalkulasaun:
Formula 2.

Kalkulasaun ba ekuasaun mak hanesan tuir mai:

1/n = 1/96+ 1/3343

1/n = 0.010417 + 0.000299

1/n = 0.010716

n = 1/0.010716

n = 93
3.6 Prosedimentu Ezaminasaun

Prosedura ezaminasaun uza metodu Simple Test (native) ba amóstra iha

laboratoriu ne’e haktuir hosi Small ho Watkins (2004) mak hanesan tuir mai ne’e:

 Tetu uluk lai fezes ho grama (2) no tau likidu NaCl mililitru (28).

 Kolleta fezes balada bibi timur nian uza ho espatula.

 Tau iha slide kahur too homogeniu.

 Hasai fezes ne’ebé mak kafuak.

 Taka ho cover class.

 Hare’e iha microscopiu hodi identifika lumbriga tolun ho nia maknifikasaun

10x.

3.7 Variavel Peskiza

Variavel ne’ebé peskizador observa iha peskiza ida ne’e mak prevalensia

infesaun lumbriga (Ascaridia galli) ba Manu lokal bazeia Suco Talimoro, Postu

Administrativu Ermera Villa, Municípiu Ermera bazeia ba Seksu, Idade no Lokal.

3.8 Formula Analiza Dadus

Haktuir ona Dohoo no Stryhn (2003) dadus ne’ebé halibur tiha ona sei halo

tabulasaun hodi análiza prevalénsia, nu’udar parte importante, tanba bele fó

signifikadu ba dadus hirak ne’ebé rekolla ona no iha funsaun hodi resolve rezultadu

observasaun ho nia fórmula:

Prevalénsia =
Hakerek ona hosi Sugiyono (2013) formula persentajem ne’ebé uza hodi analiza

dadus populasaun ema no populasaun animal mak:

P = Persentajem

f = Frekuensia

n = Total Amostra

100 = Valor Konstante


KAPÍTULU IV

RESULTADU DISKUSAUN

4.1 Kondisaun jeral fatin peskiza

Jeralmente Suco Talimoro nu’udar Suco ida ne’ebé existe iha Posto

Administrativo Ermera villa, Município Ermera, jeografikamente Suco Talimoro

refere iha nia rai ne’ebé tetuk no foho ne’ebé diak hodi halao aktividade sira hanesan

halo toos, natar no haki’ak balada sira.

4.1.1 Demografia fatin rekolla amostra

Kondisaun jerál hosi Suco Talimoro, Posto Administrativo Ermera,

Município Ermera, kompostu hosi Aldeia 5 (Bura, Lima mesak, Liberti, Nunusua,

Moris Foun,) Baliza hosi Suco Talimoro hanesan tuir mai: (hosi parte Leste baliza ho

Suco lauala, hosi parte norte baliza ho Suco Estadu, hosi parte Oeste baliza ho Suco

Poetete, hosi parte sul baliza ho Ermera kota lama.)

4.1.2 Dadus Populasaun Ema iha Suco Talimoro

Tabela 2. Dadus Populasaun Ema iha Suco Talimoro

No Aldeia Uma kain Mane Feto Total

1 Bura 212 607 580 1187


2 Lima Mesak 159 463 355 818
3 Liberti 103 299 318 618
4 Nunusua 172 502 485 987
5 Moris Foun 136 363 328 690
Total 782 2.234 2.066 4.300
Fontes: DNE, (2015)
Hosi tabela hatudu katak totál populasaun ema iha Suco Talimoro hamutuk

4300. Bazeia ba aldeia nian, populasaun ema barak liu iha aldeia Bura hamutuk

populasaun 1,187 no ki’ik liu iha aldeia Liberti hamutuk populasaun 618

4.1.3 Dadus populasaun animal iha suco Talimoro

Haktuir sensus populasaun 2015 anunsia katak iha Suco Talimoro eziste

espesies Animál mak hanesan : Manu Lokal, Fahi, Bibi Malae, Bibi Timor, Kuda,

Karau Vaka, Karau Timur.

Tabela 3. Dadus total populasaun animal iha Suco Talimoro

No Espesies Animál Total Espesies Persentajen (%)


1 Manu 3,343 61%
2 Fahi 1,552 28%
3 Bibi Mala’e 44 1%
4 Bibi Timur 163 3%
5 Karau Vaka 404 7%
6 Karau Timur 16 0%
Total 5.522 100 %
Fontes: Dadus Estatistika Suco Talimoro (2015)

Bazeia ba dadus tabela (3) ne’ebé mak iha leten hatudu katak Suco Talimoro

Posto Administrativo Ermera villa, Município Ermera hatudu katak total populasaun

balada ne’ebé mak ho numeru boot liu mak balada manu total 3.343 ho pursentu

(61%) no mós total balada ne’ebé mak ho numeru ki’ik liu mak karau timur ho total

(16) ho pursentu (0%).

Tuir peskizador nia observasaun direita iha Suco Talimoro hatudu duni katak

total populasaun balada ne’ebé barak liu mak balada manu, tamba balada manu mak

hanesan balada ida ne’ebé fasil liu ba haki’ak nain hodi haki’ak, aliende mós balada
manu haki’ak nain sira gosta liu atu haki’ak kompara ho balada sira seluk tamba nia

bele boot lalais iha tempu badak, tinan ida nia bele produs oan dala lima too dala

ne’en. No mos iha parte seluk balada ne’ebé ho nia numeru ki’ik liu maka karau

Timur tuir peskizador nia observasau iha Suco Talimoro karau Timor numeru ki’ik liu

kompara ho balada seluk tamba iha Suco Talimoro populasaun sira ne’ebé existe iha

Suco Talimoro tau importansia liu ba kultura hanesan lia mate no lia moris, tamba

ne’e mak karau timur ne’ebé mak sira iha kada tinan tinan sira sempre oho hodi halo

lia moris no lia mate.

4.1.4 Observasaun jerál ba fatin peskiza

Observasaun jeral ne’ebé peskizador observa iha fatin refere hodi kolleta

amóstra (fezes) mak hanesan sistema haki’ak balada. Realidade ne’ebé hatudu

peskizador bele observa katak iha Suco Talimoro kompostu hosi aldeia 5 mak: Bura,

Liberti, Nunusua, Moris foun no mos Lima mesak.

Iha uma kain ne’ebé peskisador kolleta amóstra, kuase haki’ak nain sira

barak mak haki’ak balada Manu lokal ho maneira semi intensivu (katak haki’ak na’in

sira barak mak husik manu iha natar no tos laran ne’ebé mak abandona no tempu

kalan sira sulan ka hatama fali ba luhan manu nian.


4.2 Diskusaun

4.2.1 Prevalensia infesaun lumbringa Ascaridia galli ba manu lokal bazeia ba

Suco

Tabela 4. Prevalensia lumbringa Ascaridia galli bazeia ba Suco kada aldeia

Aldeia Total amóstra Diagnosa Prevalensia %


Pozitivu
Bura 19 8 42
Lima mesak 19 7 37
Liberti 18 7 39
Nunusua 18 7 44
Moris Foun 19 6 32
Total 93 35 37,6

Bazeia ba tabela (4) hatudu katak iha Suco Talimoro total amóstra (fezes) 93

ne’ebé kompostu hosi aldeia 5. Aldeia ne’ebé resultadu diagnostiku positivu aas liu

mak aldeia Nunusua ho nia total prevalensia 44%, aliende ida ne’e mós iha resultadu

diagnostiku positivu ne’ebé mak ki’ik liu hosi aldeia Moris Foun ho nia total

prevalensia hamutuk 32%. Baseia ba peskiza ida ne’e total amóstra ne’ebé positivu

iha Suco Talimoro hamutuk 35 ho nia prevalensia 37,6%.

Haktemik hosi Supriatna (2010) katak manu ne’ebé mak haki’ak ho sistesma

intensivu rezultado produsaun sei aas no mos numeru atu hetan infesaun lumbriga

Ascaridia galli minimu liu kompara ho sistema haki’ak ekstensivu. Tamba manu

ne’ebé haki’ak ho sistema ekstensivu iha potensialidade ne’ebé mak aas tebes atu lori

parazita sira hosi ambiente ne’ebé mak bain-bain sira buka hahan fatin.
4.2.2 Prevalensia infesaun lumbriga Ascaridia galli tuir aldeia bazeia ba seksu

manu lokal.

Tabela 5. Resultadu amóstra positivu prevalensia ba lumbriga Ascaridia galli

iha kada aldeia tuir seksu.

Aldeia Total amóstra Sexu Diagnosa Positivu Pursentu(%)


♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀
Bura 19 10 9 4 4 40 44.4
Lima mesak 19 10 9 3 4 30 44.4
Moris foun 18 9 9 1 5 11,1 55.5
Liberti 19 10 9 4 3 40 33.3
Nunusua 18 9 9 2 5 22,2 55,5
Total 93 48 47 14 21 29,1 44,6

Bazeia ba balada manu lokal nia seksu, resultadu hatudu katak prevalensia

infesaun lumbriga Ascaridia galli Manu lokal iha seksu aman mak aas liu iha aldeia 2

mak hanesan Bura & Liberti nia dignostiku positivu hamutuk 4, no ba Manu lokal

inan ne’ebé hetan infesaun Ascaridia galli aas liu iha aldeia 2 mak hanesan: Aldeia

Moris Foun & Nunusua ho nia diagnostiku positivu hamutuk 5.

Hosi informasaun balun ne’ebé mak peskizador hetan hosi haki’ak nain sira

ka observa direitamente iha Suco refere katak menus informasaun kona ba

managementu haki’ak ne’ebé mak diak no menus informasaun balun ne’ebé mak liga

ho balada sira nia saúde iha Suco Talimoro. Ba balada Manu lokal aman no inan iha

Suco Talimoro hatudu nia prevalensia infesaun lumbringa Ascaridia galli ho total

(35) ho nia prevalensia (37,6%).


4.2.3 Prevalensia infeksaaun Ascaris galli bazeia ba idade

Tabela 6. Prevalensia Infeksaaun Ascaris galli baseia ba idade

No Idade Total Amóstra Positivu Prevalensia (%)


1 0–3 31 6 19,3

2 4–7 31 10 32,2

3 8 – 12 31 19 61,2
Total 93 35 37,6

Bazeia ba dadus ne’ebé mak hatudu iha tabela (6) katak balada manu lokal

ne’ebé hetan infesaun lumbriga Ascaridia galli bazeia ba idade hatudu katak manu

lokal hahu hosi fulan 8 - 12 mak hetan infesaun ho numeru boot liu ho total 19 nia

prevalensia 61,2%, aliende ida ne’e mós manu lokal ne’ebé hetan infesaun ho numeru

ki’ik liu mak idade hahu hosi 0 – 3 hamutuk 6 ho nia prevalensia 19,3%. Total

amostra fezes 93 ne’ebé mak peskizador kolleta ona hodi halo teste hatudu katak

prevalensia pozitivu lumbriga Ascaridia galli ho nia pursentu 37,6%.

Tuir Permin et al,. (2002), Deklara katak iha Area Zimbabwe, prevalensia

lumbriga Ascaridia galli ba manu lokal ne’ebé husik livre ho idade ki’ik hamotuk

48%, no ba manu lokal ho idade boot 24%, dados ida ne’e atu hanesan mos iha Area

Tanzania ne’ebé mak publika katak prevalensia Ascaridia galli ba manu local ho

idade ki’ik hamotuk 69% no ba manu ho idade boot 29% (Magwisha et al., 2002). Ita

halo komparasaun entre prevalensia infesaun Ascaridia galli iha Area Zimbabwe ho

Tanzania, prevalensia infesaun lumbriga Ascaridia galli iha Suco Talimoro rezultadu

positivu ba manu ne’ebé ho idade ki’ik ne’e ladun aas. Parte ida ne’e dalaruma hetan

influensia hosi kondisaun ambiente / iklima iha Area Talimoro nian.


Prevalensia infesaun lumbriga Ascaridia galli iha peskiza ida ne’e 37,6% aas

liu karik ita halo komparasaun ho peskiza ne’ebé mak hala’o tiha ona hosi Irungu et

al .,(2004) ba total amostra 456 fezes iha Area balun iha Kenya hatudu katak

prevalensia infesaun Ascaridia galli ho nia pursentu 10%, no mos Loliwu & Thalib

(2012) ba manu lokal iha Aldeia Tente & Tomata posto administrativo Mori atas,

Município Morowali hamotuk 15 %. Parte ida ne’e akontese dalaruma ligasaun ho

sistema haki’ak manu lokal ne’ebé ne’ebé mak la hanesan iha area ne’ebé peskizador

kolleta dados refere. Tamba iha Suco Talimoro sistema haki’ak manu lokal,

komunidade sira sei uza hela sistema tradisional / ekstensivu katak hosik livre de’it.

Haktuir hosi Beriajaya et al.,(2007) katak manu lokal ne’ebé husik livre de’it

fasil liu atu hetan infesaun ba lumbriga Ascaridia galli.


KAPITULU V

LIA MAKTAKAK

5.1 Konklusaun

Hosi peskiza ida ne’ebé mak peskizador hala’o tiha ona iha Suco Talimoro,

Postu Administrativu Ermera, Municípiu Ermera peskizador hakarak konklui deit

katak: amóstra fezes manu lokal ne’ebé mak peskizador kolleta hamutuk 93 hosi total

amóstra hirak ne’e resultadu hatudu katak total amóstra positivu infesaun lumbriga

Ascaridia galli ba manu lokal hamutuk 35 ho nia total prevalensia 37,6%. Ne’e

kompostu hosi inan (21), aman (14) aliende mos ho nia idade ne’ebé la hanesan mak

hosi fulan (0 – 3) diagnostiku positivu hamutuk 6 ho nia prevalensia 19,3%, fulan (4

– 7) diagnostiku positivu hamutuk 10 ho nia prevalensia 32,2%, fulan (8 – 12),

diagnostiku positivu hamutuk 19 ho nia prevalensia 61,2%.

5.2 Sujestaun

Liu hosi resultadu peskiza ida ne’e, peskizador hakarak sujere ba haki’ak

nain sira iha Suco Talimoro Posto Administrativo Ermera Município Ermera katak

tenke tau atensaun masimu ba sistema haki’ak ho modelu teknolojia ne’ebé mak iha

hodi bele muda sistema haki’ak tradisional sai ba sistema modernu no mós tenke tau

matan liu liu ba buat tolu ne’ebé importante teb-tebes hanesan fini, aihan no jestaun.

Iha parte seluk mós peskizador hakarak rsujere ba ministeriu kompetente (MAP) liu

liu Diresaun Nasional Veterinaria hodi halo tratamentu ba moras parazita sira hanesan

(Ascaridia galli) ne’e rasik.


BIBLIOGRAFIA

Amaral, A.C. (2018). Moras Prinsipal Iha Animál. Edisaun II. Unidade do

centro de Impressão do Ministério do Educacão, Juventude e Desporto. Dili.

Pájina 22, 24 no 72.

Anonim,(2011).Penyakit parasit pada unggas.

http://directory.umm.ac.id/Data%20Elmu/pdf/penyakit parasit unggas

baru.pdf.

Beriajaya, Martindah, E., & Imas, S. (2007). Masalah Ascariasis pada Ayam

Lokaarya Nasional Inovasi Teknologi dalam Mendukung Usaha Ternak

Unggas Berdayasaing.Bogor.

Dirjennak Kementan. 2012. Manual Penyakit Unggas. Dirjennak: Jakarta.

Dohoo, I., W. Martin, and H. Stryhn. (2003). Veterinary Epidemiologic Research.

Charlottetown, PE, Canada: Atlantic.

Irungu LW, Kimani RN dan Kisia SM. 2004. Helminth Parasites in the Intestinal

Tract of Indigenous Poultry in Parts of Kenya. J. S. Afr. Vet.Assoc75(1): 58-

59.

Iskandar, S. (2010). Seri peninkatan Manfaat Sumber Daya Genetik Ternak Usaha

Tani Ayam Kampung. Balai Penelitian Ternak Ciawi Boggor.

Jekel JF et al (2001). Epidemiology, Biostatistics, and Preventive Medicine (2nd

adition). Philadelphia, Saunders.

Kusumamihardja. (1992). Parasit dan parasitosi pada Hewan Ternak dan Hewan

Piaraan di Indonesia. Institute pertanian Bogor,Bogor, Bogor.


Last JM et, al,. (2001) A Dictionary of Epidemiology (4th Edition), Oxford

University Press.

Loliwu YA dan Thalib I. 2012. Prevalensi Penyakit Cacing pada Ayam Buras di Desa

Taende dan Tomata Kecamatan Mori Atas Kebupaten Morowali. J.

AgroPet9(1): 23-26.

Magwisha HB, KasSuco AA, Kyvsgaard NC and Permin A. 2002. A Comparison of

The Prevalence and Burdens of Helminth Infections in Growers and Adult

Free-Range Chickens. Trop. Anim. Hlth. Prod. 34(3): 205-214.

Noble, G. A. (1989). Parasitologi. Biologi Parasit Hewan (5 ed.). (Wardiarto, Trans.)

Gadjah Mada University Press.

Permin A, Esmann JB, Hoj CH, Hove Tand Mukaratirwa S. 2002. Ecto-, Endo-and

Haemoparasites in Free-Range Chickens in The Goromonzi District in

Zimbabwe. J. Prev.Vet. Med.54(3): 213-224.

Pramudyati, Y. S. (2009).Petunjuk teknis beternak Ayam Buras.GTZ merang Reed

pilow Bekerjasama dengan Balai Penkajian Teknologi Pertanian (BPTP)

Sumatra Selatan.

Pudjiadmoko,Syibli M., Nurtanto S.(2014). Manual Penyakit unggas. kementrian

Pertanian Direktora Jendral Peternaka dan Kesehatan Hewan. Kansius

Jakarta.

Rahayu I, S. T. (2011). Panduan Lenkap Ayam. Jakarta.

Soulsby, E. J. (1986). Texbook of clinical parasitology volume I helminth,.


Sugyono, W. M. (2010). Metode penelitian Pendidikan Pendekatan Kuantitatif,

Kualitatif dan R & D. Bandung: Alfabeta.

Sugyono, W. M. (2013). Metode penelitian Pendidikan Pendekatan Kuantitatif,

Kualitatif dan R & D. Bandung: Alfabeta.

Susanti, A. E. and A. Prabowo. (2014, september 16). Proceedings of the National

Seminar on EnvioronmentallyAgriculture Supporting Bioindustry in

palembag Sub-Optimal Land. The Potential of Pinang as an anthelmintic for

Livestock.

Small, L. no Watkins, E. 2004. Parasitology Test Methods. Timor-Leste: Short

Course Parasitology, P. 3.

Tabbu, C. R. (2002). Penyakit Ayam dan Penanggulannya.Penyakit asal parasit,

Noninfeksius dan Etiology kompleks.Kamisius Yokgyakarta, Ed.2.

Thrusfield, M. (2007). Veterinary Epidemiology (3 ed.). Oxford: Blackwell Science

Ltd.

Thrusfield, M. (2017). Veterinay Epidemiology. 3rd ed. Blackwell Science.

Oxford. Page 233.

Urquhart, G. M. et al. 1996. Veterinary parasitology. Second Edition. Blackwell

Science Ltd, London.

Zalizar L dan ID Rahayu.(2001).Pengaruh Penggunaan Larutan Bawan Putih

terhadap penampilan produksi Ayam Lurik Penderita Parasit

Cacing.J.Agritek.9(2):874-879.
Zalizar, L. (2006). Dampak Infeksi Ascaridia galli Terhadap Gambaran Histopatologi

dan Luas Permukaan Vili Usus Halus Serta Penurunan Bobot Hidup Starter .

Jurnal Ilmu Ternak dan Veteriner.

Zalizar, L. (2010).Pengendalian Penyakit Unggas.Universitas Muhammadiyah.

Malang press.

También podría gustarte