aan

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  aan    (hulp, bestand)
• IPA: / an / (1 lettergreep)

Woordafbreking

• aan

Woordherkomst en -opbouw

• erfwoord als voorzetsel aangetroffen vanaf 901

afkomstig van: Middelnederlands: ane, aen Oudnederlands: ana Germaans: *ana

Verwant in Germaans: West: Engels: on (Angelsaksisch: on), Duits: an, (Oudhoogduits: an, ana), Fries: oan (Oudfries: an, on) Noord: Zweeds/Deens: å, på, Noors: på (Nynorsk: å, Oudnoords: á), IJslands/Faeröers: á Oost: Gotisch: ana

• [6] Belgisch-Nederlands, vergelijk Frans à

Voorzetsel

aan

1. verbonden met, tegen, tegenaan

   • Het schilderij hangt aan de muur. 
   • Zij zitten aan aan de maaltijd. 
   • De stad lag aanweerszij van de rivier. 

2. de ontvangende persoon (datief)

   • Ik geef die rozen aan Sandra. 

3. op een bepaalde plaats

   • aan boord: op het schip. 
   • aan wal: op het land. 
   • aan de kade: op de kade. 

4. bestaande uit

   • Hij bezit een fortuin aan aandelen. 

5. verdeeld in, kapot gaan

   • De spiegel viel aan diggelen. 

6. tegen, voor, à (gevolgd door een prijsindicatie)

   ▸ De kleine hulpverpleegster was gek verklaard, of idioot. Dat was de gedroomde manier om haar goedkoop: aan de prijs van kost en inwoon, in dienst te houden in het ziekenhuis.

Hyponiemen

   

achteraan alsaan bovenaan buitenaan daaraan dienstbaar aan effenaan eraan hieraan komaan langzaamaan naastaan onderaan pakaan poot-aan recht-toe-recht-aan rechtaan schootaan stilaan tegenaan vooraan voortaan waaraan welaan zachtjesaan zoetjesaan zwaan-kleef-aan

Afgeleide begrippen

   

aan de hand aan het aanaarden aanaarding aanbakken aanbeeld aanbehoren aanbelanden aanbelang aanbelangen aanbellen aanbenen aanbermen aanbesteden aanbesterven aanbetalen aanbevelen aanbewijzen aanbidden aanbieden aanbijten aanbinden aanblaffen aanblazen aanblijven aanblik aanblikken aanbod aanboren aanbouw aanbouwen aanbraden aanbranden aanbreien aanbreken aanbreng aanbrengen aandacht aandammen aandeel aandenken aandewinds aandienen aandikken aandoen aandraaien aandragen aandrang aandrift aandrijven aandringen aandrukken aanduiden aandurven aanduwen aandweilen aaneen aanflitsen aanfloepen aangaan aangaande aangapen aangeboren aangehuwd aangelande aangetrouwd aangeven aangever aangezicht aangezweten aangeërfde aangieten aangifte aangorden aangrenzend aangrijnzen aangrijpen aangrijpend aangroei aangroeien aanhaken aanhalen aanhang aanhangen aanharken aanhebben aanhechten aanheffen aanhikken aanhitsen aanhollen aanhoren aanhoudelijk aanhouden aanjagen aankaarten aankakken aankeffen aankijken aanklacht aanklagen aanklampen aankleden aankleven aanklikken aanklooien aankloppen aanknippen aanknoeien aanknopen aankoeken aankoersen aankomen aankondigen aankoop aankopen aankoppelen aankrijgen aankruisen aankunnen aankweek aankweken aanlachen aanlanden aanlassen aanlaten aanleggen aanlengen aanleren aanleunen aanleveren aanlichten aanliggen aanlijnen aanloeven aanlokken aanloop aanlopen aanmaak aanmaken aanmanen aanmatigen aanmatigend aanmelden aanmengen aanmeren aanmerken aanmeten aanminnig aanmodderen aanmoedigen aanmonsteren aanmunten aannaaien aannemen aanpakken aanpalend aanpappen aanpassen aanpezen aanplakken aanplant aanplanten aanporren aanpoten aanpraten aanprijzen aanpunten aanraden aanraken aanranden aanrecht aanrechten aanreiken aanrekenen aanrennen aanrichten aanrijden aanrijgen aanroep aanroepen aanroeren aanrommelen aanrotzooien aanrukken aanschaf aanschaffen aanschakelen aanscherpen aanschieten aanschijn aanschikken aanschoppen aanschouwen aanschrijden aanschrijven aanschroeven aanschuiven aansjorren aanslaan aanslag aanslepen aanslibben aanslijpen aanslingeren aansluipen aansluiten aansluitend aansmeren aansnellen aansnijden aansnoeren aanspannen aanspelen aanspeten aanspinnen aanspoelen aansporen aanspraak aanspreken aansprekend aanspringen aanstaan aanstalten aanstampen aanstaren aansteken aanstellen aansterken aansterven aanstevenen aanstichten aanstiefelen aanstippen aanstoken aanstonds aanstoot aanstormen aanstormend aanstoten aanstrepen aanstrijken aanstuiven aansturen aanswitchen aantasten aantekenen aantelen aantijgen aantikken aantocht aantonen aantrappen aantreden aantreffen aantrekken aantuigen aanvaarden aanvaart aanvallen aanvang aanvangen aanvaren aanvatten aanvechten aanvegen aanversterven aanverwant aanvijzen aanvinken aanvliegen aanvoegen aanvoelen aanvoer aanvoeren aanvraag aanvrage aanvragen aanvreten aanvullen aanvuren aanwaaien aanwakkeren aanwassen aanwenden aanwennen aanwerven aanwezig aanwijzen aanwinnen aanwippen aanwoekeren aanwrijven aanzeggen aanzetten aanzien aanzijn aanzitten aanzoek aanzoeken aanzuigen aanzuiveren aanzuren aanzwellen aanzwellend aanzwemmen aanzwengelen aanzweten nek-aan-nekrace

Uitdrukkingen en gezegden

   

[1] aan de hand aan het [1] aan het hart laten komen de boot is aan [1] dienstbaar aan [2] het is aan Aan Bacchus offeren Te veel alcoholhoudende drank nuttigen Aan de bak komen Aan de boemel zijn Aan de dijk zetten ontslaan Aan de grond zitten Bijna niets meer hebben Aan de haal gaan ergens mee vandoor gaan Aan de kaak stellen Aan de leiband lopen niet zelfstandig een beslissing kunnen nemen, maar het laten afhangen van een ander Aan de rand van het ravijn bloeien de mooiste bloemen. de beste resultaten dragen tegelijkertijd de grootste risico's Aan de strijkstok blijven hangen geld dat aan een constructief doel wordt besteed verdwijnt voor een groot deel bij mensen die oneerlijke onkosten maken Aan de touwtjes trekken de baas zijn, alles regelen, het voor het zeggen hebben Aan de veren kent men de vogel. aan het uiterlijk (verzorging/kleding) kun je zien met wat voor iemand je te maken hebt. De kleren maken de man. Aan de voeten van Gamaliël zitten aandachtig luisteren naar de les die een wijs persoon meegeeft Aan de vruchten kent men de boom. je kunt alleen iemand echt leren kennen door de dingen die doet en de manieren waarop iemand dingen aanpakt Aan een zijden draadje hangen het in groot gevaar zijn van het voortbestaan (bv het leven) Aan het eind van zijn Latijn zijn Aan het kortste eind trekken verliezen Aan het roer zitten de leiding hebben Aan het verkeerde kantoor zijn Iemand die je niet kan helpen Aan hetzelfde euvel mank gaan dezelfde fouten maken als iemand anders Aan iets een mouw weten te passen een oplossing ergens voor weten Aan lager wal geraken/zijn in mindere welvaart komen: minder wel varen: daar waar economische/wind en wal omstandigheden ongunstig zijn ofwel: veel geld verloren zijn Aan mijn lijf geen polonaise Aan zijn stutten trekken Aan zijn trekken komen krijgen wat diegene graag wilt en fijn/leuk vindt aan de beterende hand zijn herstellende zijn aan de hand zijn gebeuren aan de slag gaan beginnen aan de weg timmeren aan iets een broertje dood hebben iets helemaal niet leuk vinden aan land gaan / aan wal komen van boord gaan, uit de boot stappen Alle hens aan dek! iedereen meehelpen Als los zand aan elkaar hangen zaken die niets met elkaar te maken hebben die samengebracht worden Bang zijn zich aan koud water te branden erg voorzichtig zijn Boter aan de galg smeren vergeefse moeite doen, iets zal niet helpen Botertje aan de boom zijn of Het is botertje tot de boom alles gaat goed zonder problemen Daar helpt geen lievemoederen aan. niets helpt, ook vriendelijke woorden niet De beste stuurlui staan aan wal. het is makkelijker om kritiek te geven dan om zelf iets te bereiken; diegenen die het moeilijke werk niet doen hebben wel de grootste kritiek en aanmerkingen, maar hebben er zelf geen ervaring mee en denken het toch beter te weten De broek aan hebben de baas spelen (van een vrouw over haar man), het voor het zeggen hebben De brui aan iets geven ergens mee ophouden De eindjes aan elkaar knopen met moeite zichzelf in leven kunnen houden en alles kunnen kopen wat nodig is De hand aan de ploeg slaan. flink aan het werk gaan De laatste hand aan iets leggen iets afmaken/voltooien De lier aan de wilgen hangen ergens mee stoppen De mier aan iets/iemand hebben een erge hekel hebben De pijp aan Maarten geven Dood gaan De poppen aan het dansen hebben Problemen hebben door iets De tol aan de natuur betalen dood gaan De vinger aan de pols houden in de gaten houden of alles goed gaat [1] de voeten vegen aan Een adder aan zijn borst koesteren Een blok aan het been hebben niet vrij zijn en niet kunnen doen en laten wat iemand wil vanwege iets Een draai aan iets geven een hele eigen versie van wat er gebeurd is vertellen Een ezel stoot zich in het algemeen geen tweemaal aan dezelfde steen. wanneer iemand een fout heeft gemaakt past diegene er meestal voor op diezelfde fout nog eens te maken Een luchtje aan zitten iets klopt ergens niet aan Een nagel aan iemands doodkist zijn zoveel verdriet ergens aan hebben dat sterven wel eens zou kunnen gebeuren Een steekje aan los zijn iets klopt er niet aan Een stofje aan een weegschaal zijn iets erg onbelangrijks zijn Een zware dobber aan iets hebben Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen kwaad. men moet zich niet zorgen maken over de toekomst [3] er niet aan kunnen [1] er niet aan uit kunnen Er Spaans aan toe gaan erg wild en rumoerig aan toe gaan Er de brui aan geven Er een puntje aan kunnen zuigen er een voorbeeld aan kunnen nemen Er geen touw aan vast kunnen knopen door de onduidelijkheid niet kunnen begrijpen wat er wordt bedoeld Er is geen koe zo bont of er zit wel een vlekje aan. niets is perfect Er is geen zalf aan te strijken ergens niets aan kunnen doen of geen enke zinvol advies mogelijk voor iemand Ergens aan bekocht zijn een slechte koop doen Ergens een broertje dood aan hebben ergens een hekel aan hebben Ergens een puntje aan kunnen zuigen Ergens geen woorden aan vuil (willen) maken. Ergens lak aan hebben Ergens part noch deel aan hebben ergens niets van weten of niet aan deelgenomen hebben Geen been aan de grond krijgen voorstel werd niet aangenomen Geen haar op mijn hoofd die daar aan denkt. ergens helemaal niets voor voelen Geen vuiltje aan de lucht zijn niets aan de hand zijn, geen enkel probleem zijn Geen zoden aan de dijk zetten niets opleveren Het aan zijn water voelen Het instinctief aanvoelen Het gaat er Hoeks en Kabeljauws aan toe Het gras aan de andere kant van de heuvel is altijd groener. men denkt dat anderen geen problemen hebben Het land aan iets hebben aan iets een hekel hebben Het mes aan twee kanten snijden beiden voordeel ergens hebben Het met iemand aan de stok hebben/krijgen ruzie met elkaar hebben/krijgen Het vijfde rad aan de wagen zijn het zonder deze persoon kunnen stellen Iemand aan de tand voelen op strenge manier ondervragen Iemand aan het lijntje hebben meewerken met iemand Iemand aan het touw hebben over iemand de macht hebben Iemand (aan) de pols voelen Iemand uithoren Iemand het vuur na aan de schenen leggen streng ondervragen Iemand iets aan de hand doen iemand een suggestie geven Iemand iets aan de neus hangen iemand iets vertellen wat die beter niet kan weten Iets aan de grote klok hangen iets grootschalig bekend maken Iets aan de kaak stellen bekend maken wat niet in orde is Iets aan de knikker zijn iets niet in orde of aan de hand zijn Iets aan de man brengen iets verkopen Iets aan de wilgen hangen Iets aan het handje hebben een beetje verkering hebben Iets aan het licht brengen iets bekend maken wat verborgen is Iets aan zijn laars lappen zich ergens niets van aantrekken Iets (met krijt) aan de balk schrijven een gebeurtenis is zo belangrijk/bijzonder dat men het niet wil vergeten Langzaam aan, dan breekt het lijntje niet. je kunt beter rustig doorwerken, dan kan er het minste fout gaan Maling aan iets of iemand hebben ergens niets van aantrekken Men noemt geen koe bont, of er is een vlekje aan. als er allerlei vervelende dingen worden verteld is er vast wel iets van waar Paal en perk aan iets stellen Piano aan gaan Heel rustig en langzaam gaan Stront aan de knikker Trekken aan een dood paard. een hopeloze zaak die alleen maar energie kost en uiteindelijk niets oplevert. Van meet af aan (zijn) vanaf het eerste begin Vaste voet aan de grond krijgen iets gedaan krijgen en/of als gebruikelijk beschouwd gaan worden Voet aan wal zetten. Aan wal gaan. Wat heb ik nou aan mijn fiets hangen? wat is hier aan de hand? Werk aan de winkel zijn veel werk te verzetten zijn Wie aan de weg timmert heeft veel bekijks. iemand die grote beslissingen moet nemen, krijgt vaak ook veel kritiek Wie de schoen past, trekke hem aan. als je je aangesproken voelt moet je er maar wat mee doen ofwel: zonder dat iemand bij naam wordt genoemd toch weten dat diegene wordt bedoeld Wie zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht. wie de problemen van een ander ziet weet hoe die moet handelen en voorkomt eigen schade zonder dat het hem zelf wat kost Zich aan een ander spiegelen zich vergelijken met een ander Zijn hart aan iets ophalen ergens enorm van genieten Zijn zegel aan iets hechten goedkeuring of toestemming ergens aan geven de hand aan de ploeg slaan flink aan het werk gaan een blok aan iemands been zijn een dood paard aan een boom (vast)binden te voorzichtig zijn er is niets aan te doen iets is vervelend maar het kan niet minder vervelend gemaakt worden er zit een mooie tijd aan te komen zich te goed doen aan met smaak iets eten

Vertalingen

    1. verbonden met, tegen, tegenaan   

Bulgaars: на (bg), за (bg), при (bg), до (bg), в (bg) Duits: an (de)

Oudnoords: á

Bijwoord

aan

		vnw. bijw.
voorzetselbijwoord		aan
persoonlijk		eraan
aanwijz.	nabij	hieraan
	veraf	daaraan
vragend/betrekk.		waaraan

1. bijwoordelijk deel van een scheidbaar werkwoord

   aanzetten: jij zet de motor aan.

2. prepositioneel deel van een voornaamwoordelijk bijwoord

   • Deze soort is er nauw aan verwant. 
   • Het is aan tussen Peter en Marie: Marie en Peter houden van elkaar, ze hebben een relatie. 

	stellend
onverbogen	aan
verbogen	(alleen predicaat)

Bijvoeglijk naamwoord

aan

1. actief, in bedrijf

   • De kachel is aan. 

Vertalingen

    1. (predicatief) actief, in bedrijf   

Deens: på (da) Duits: an (de) Engels: to (en) Esperanto: al (eo)

Frans: à (fr) Italiaans: a (it) Spaans: a (es) Turks: naamvallen: dativus -(y)E, locativus -DE

Gangbaarheid

• Het woord aan staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "aan" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Limburgs

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
• IPA: /aːn/ (Etsbergs)

Voorzetsel

		enkelvoud	meervoud
bepaald	geheel	ane	aner
	gemut.	-	-
onbepaald	geheel	aan	aan
	gemut.	-	-

aan + accusatief/datief

1. (Hooglimburgs) aan
2. (Hooglimburgs) op
3. (Hooglimburgs) tegen