Przejdź do zawartości

Powiat sokólski (1808–1919)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powiat sokólski
Сокольский уе́зд
Ujezd
Herb
Herb
Państwo

 Rosja

Siedziba

Sokółka

Powierzchnia

2290,0km²

Populacja (1889)
• liczba ludności


113,746

Położenie na mapie
Położenie na mapie
53°24′25″N 23°30′00″E/53,406944 23,500000

Powiat sokólski (ros. Сокольский уе́зд) – jednostka administracyjna na ziemiach zabranych należąca do Imperium Rosyjskiego (w latach 1808–1843 do obwodu białostockiego a 1843–1915 do guberni grodzieńskiej).

Podczas I wojny światowej (1915–1919) należał do okupowanego przez Niemcy Ober-Ostu (w latach 1915–1916 w okręgu Białystok, a 1916–1918 w okręgu Białystok-Grodno) oraz do Królestwa Litwy (1918). W sierpniu 1919 przeszedł pod administrację polską.

Siedzibą powiatu było miasto Sokółka.

Kontekst historyczny

[edytuj | edytuj kod]

16 listopada 1794 upadło powstanie kościuszkowskie, w rok później upadła I Rzeczpospolita. Po trzecim rozbiorze tereny północno-wschodniej Polski weszły w skład państwa pruskiego, które utworzyło z nich nową prowincję Prusy Nowowschodnie z podziałem na dwa departamenty: białostocki i płocki. Departament białostocki podzielono na dziesięć powiatów (dystryktów) – w tym powiaty białostocki i dąbrowski[1][2].

Powiat sokólski (kolor różowy) w obwodzie białostockim
Powiat sokólski w składzie guberni grodzieńskiej

Na mocy traktatu tylżyckiego w 1807, obszar powiatu białostockiego oraz częściowo dąbrowskiego odłączono od Prus i przekazano Rosji[1], gdzie wszedł w skład obwodu białostockiego. Tam, w 1808 roku z części tych powiatów utworzono powiat sokólski[4]:

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

W 1890 roku powiat obejmował 9 miast[5], 1 miasteczko i 13 gmin (wołości)[6] i tyle samo w 1913 roku[7]:

Miasta:

Miasteczka:

  • miasteczko Sidra (do 1857 miasto)

Gminy:

Według spisu z 1897 r. w powiecie mieszkało 110,5 tys. osób. W tym Białorusini – 83,8%; Żydzi – 12,2%; Rosjanie – 1,8%; Polacy – 1,2%. W mieście powiatowym Sokółka mieszkało 7598 osób, a w miasteczkach: w Wasilkowie – 3880 osób, w Suchowoli – 3203 osoby, w Janowie – 2296 osób, w Dąbrowie – 1988 osób, w Odelsku – 1462 osoby, w Kuźnicy – 1346 osób, w Nowym Dworze – 1300 osób, w Korycinie– 683 osoby[8].

I wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]
Powiat sokólski w okręgu Białystok-Grodno w ramach Ober-Ost

Podczas I wojny światowej (1915–1919) powiat sokólski należał do okupowanego przez Niemcy Ober-Ostu (w latach 1915–1916 w okręgu Białystok, a 1916–1918 w okręgu Białystok-Grodno), a następnie do Królestwa Litwy (1918)[9].

W przeciwieństwie do innych powiatów byłej guberni grodzieńskiej, gdzie w dużej mierze zachowano podział na rosyjskie gminy zbiorowe, powiat sokólski podległ kompletnej transformacji na szczeblu gminnym. Spośród jego oryginalnych 13 gmin zachowała się tylko jedna, a w ich miejsce utworzono 11 nowych gmin o zupełnie innych granicach[10]: Dąbrowa, Janów, Korycin, Kuźnica, Nowy Dwór, Odelsk, Sidra, Sokolany, Sokółka, Suchowola, Szudziałowo i Zalesie; ponadto jedyna zachowana gmina – Czarna Wieś – zmieniła granice i została wraz z Wasilkowem włączona do bliższego powiatu białostockiego, a przed zmianą powiatu utworzono z części jej obszaru (i części obszaru zniesionej gminy Kamionka) drugą gminę Czarna Wieś, która pozostała w powiecie sokólskim[11].

Po I wojnie światowej, 14 sierpnia 1919, obszar rosyjskiego powiatu sokólskiego w całości przypadł Polsce, wchodząc w skład w województwa białostockiego jako powiat sokólski[12]. Rząd polski, mimo że generalnie utrzymał dawny rosyjski podział administracyjny na powiaty[13][14][15], w przypadku powiatu sokólskiego zachowano jednak zmieniony podział na gminy oraz zmianę powiatu przez Wasilków i Czarna Wieś wprowadzone podczas okupacji wojennej[11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Jan Wąsicki, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen) 1799-1806, Poznań 1963, s. 130-148
  2. Witold Jemielity, Podziały administracyjne powiatów białostockich i monieckiego w latach 1919-1990, "Studia Teologiczne Białostocko-Drohiczyńsko-Łomżyńskie" t. 11, 1993, s. 308
  3. Holsche A C. von: Geographie und Statistik von West-, Süd- und Neu-Ostpreussen, nebst einer kurzen Geschichte des Königreichs Polen bis zu dessen Zertheilung.
  4. Mikołaj Ułaszczyk, Materiały do dziejów obwodu białostockiego w latach 1808-1843, "Rocznik Białostocki", t. 2, 1961, s. 333-374
  5. Первая Всеобщая перепись населения населения Российской империи 1897 года.(Губернские итоги). Т.Т.1-89.СПб.: 1903-1905
  6. Волости и гмины 1890 года. Губернии: I Архангельская - XXV Нижегородская.. — СПб., 1892
  7. Волостныя, станичныя, сельскія, гминныя правленія и управленія, а также полицейскіе станы всей Россіи съ обозначеніем мѣста ихъ нахожденія. — Кіевъ: Изд-во Т-ва Л. М. Фишъ, 1913
  8. Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года.
  9. Adam Janusz Mielcarek: Podziały terytorialno – administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2008.
  10. Befehl- und Verordnungsblatt des Oberbefehlshabers Ost (Dziennik rozkazów i rozporządzeń Głównodowodzącego Wschodu) Nr 1-96
  11. a b Adam Janusz Mielcarek: Podziały terytorialno – administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2008.
  12. Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395
  13. Dz.U. z 1919 r. nr 72, poz. 426
  14. Dz.U. z 1919 r. nr 90, poz. 488
  15. Dz.U. z 1919 r. nr 90, poz. 489