Filipino Handouts

Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 6

Proseso ng pagsulat - may suntok at may dating ang nararapat na

panimula. layon nitong ganyakin ang interes ng mga


1. Bago sumulat mambabasa. maaring gawin ng manunulat ang mga
a. paglinang ng ideya/paksa sumosunod.
- gagawin ng susulat sa bahaging ito ang pag-
 paglalahad sa kahalagahan ng paksa.
iisip at pagpili ng paksa.
B. pagtiyak sa mambabasa, layunin at tono  pagsisimula sa isang malinis na biro
- ang pag-alam sa target na mambabasa ay  pagsasalaysay ng kaugnayan na
makatutulong sa pag-alam ng layunin ng sulatin. Ang kuwento o balitang napapanahon.
maisusulat na teksto ay ayon sa nais ng may-akda na  paggamit ng tanong-retorikal at ng
mangyari at maibigay na impact sa mga mambabasa. tanong na nakakaganyak pag-isipang
sagutin.
Pulsuhan ang nais na patungkulan at babasa ng  pagbanggit ng sariling paniniwala, interes,
isusulat . Malalaman kung paano ang atake at paggamit damdamin at sentimyento sa pag- aakalang
sa mga salita. isaalang-alang ang pagiging politically katulad din iyon ng nararanasan ng mga
correct ng mga salitang gagamitin. nakikinig o bumabasa.

C. pagtiyak sa uri at porma ng teksto. (  paggamit ng mga bahagi ng


pagsasalay-say/narativ , paglalarawan/deskriptiv, tula/awit,salawikain , kasabihan at
paglalahad/ekspositori, pangangatwiran/argyumentativ, kawikaan.
mapanghikayat/ persweysiv, prosijural) at anyo  paggagad sa mga popular na linya sa
(patula/poesya o tuluyan/tukuyan/prosa) telebisyon, komersyal at pelikula
D. pangangalap ng impormasyon (kailangang may kaugnayan sa paksa)o
- maitatampok ng susulat ang kanyang nais ng ibat ibang personalidad
maipahayag hindi lamang iyon sa kanyang opinyon at  pagsuri sa mga mambabasa
karanasan. Maaari niyang paghanguan ang mga nakikita pagsasalaysay ng mga kaganapan sa
, naririnig , nabasa at mga nasangguning eksperto o sariling buhay.
karaniwang tao. Ang pakikihalubilo sa mundo ng paksa B. pagbuo ng katawan
o pinatutungkulan (tao, bagay, lugar o pangyayari) ay Tiyakin na sa bahaging katawan ang paksa at
makadaragdag upang tuwirang makita ang ang pagpapaliwanag dito. Ipinapayong gawing gabay
katotohanan ng isusulat. ang nabuong outline. kailangang direkta sa punto ang
gagawin ng manunulat.
e. pagagawa ng balangkas
- makatutulong sa paghahanay ng mga C. pagbuo ng wakas/ konklusyon
nakalap na impormasyon ang pagbuo ng balangkas o Sapagkat may suntok at may dating ang
outline. Malinaw na matitiyak ng susulat ang mga dapat panimula, ang wakas ay ganoon din. Kailangang itawid
na bigyang-diin at palutangin sa pamamagitan ng ng sumusulat ang kabuuan o lagom ng akda sa bahaging
nasabing paraan. ito. Gawin din ang mga payo sa pagbuo ng panimula.

3. Pagkasulat at muling sulat


F. pagbuo ng pamagat Basahin ng sumulat ayon sa panlasa ng sarili at
(maari ring gawin sa rewriting) ng mga inaasahang mambabasa ang akda. Habang
- bumuo ang manunulat ng makatawag- ginagawa, iwasto ayon sa mga tuntunin ng kawastuhang
pansing pamagat. pambalarila (pagwawasto sa gamit ng mga
salita,estruktura ng pangungusap at paralelismo ,
ispeling at bantas) at panretorika. Bumuo na rin ng may
2.Aktuwal na pagsusulat/habang sumusulat dating at angkop na pamagat. matapos ang pagwasto,
(sa burador) maari nang isulat na muli sa isang malinis na papel ang
a. pagbuo ng introduksyon/panimula. nabuong teksto. Ipabasa ang sariling akda sa iba at
maging bukas sa pagtanggap ng mga Halimbawa:
makapagpapaunlad na puna. Ano ang paglalahad?
Ang paglalahad ay isang anyo ng pagpapahayag,
Uri ng pagsulat ayon sa layunin
pasalita man o pasulat, na nagpapaliwanag. Ilang uri ng
paglalahad ay tala, balita, pitak-editoryal , panuto at
Maiuuri ang kasanayang pagsulat ayon sa layunin ng
sanaysay.
sumusulat nito.
Maaaring ito ay pormal o di-pormal
1. pampersonal ang uri kung ang layon ng nagsulat Pormal o maanyo – may tatlong bahagi
ay makapagpapahayag at makipag-ugnaya. kabilang sa a. Salita o katawan ( term )
uring ito ang mga pormal (liham-pangkalakal at b. Pangkat na kinabibilangan
korespondensya) at di pormal na liham ( liham – ( genre )
pangkaibigan) kabilang din dito ang pagsulat sa journal c. Kaibahan ( difference )
at diary. kasama rin dito ang kontemporaryong anyo ng
Halimbawa:
sulatin na tinatawag na blog o weblog , ang
Ang kasal ( salita ) ay isang sakramentong ( kaurian )
makabagong pinoy on-line diary/journal.
nagbubuklod sa dalawang pusong nagmamahalan (
kaibahan).
2.pang-akademiko ang sulatin kung ang layon ng
Di-pormal o malaya – nagbibigay kahulugan sa
sumulat ay ilahad ang pagpapaliwanag sa mga paksang
paggamit ng mga salitang nakapukaw ng damdamin at
pagtuturo-pagkatuto at pampag-aaral. Maibibilang sa
hindi tuwirang sumusunod sa kaayusan ng pangungusap
uring ito ang mga pagsusuri/kritisismo, reaksyong papel,
sa pormal na pamaraan.
saliksik , tesis, project feasibility study at disertasyon.
Gayundin ang mga teknikal na sulatin tulad ng mga ulat Halimbawa:
at project proposal pormal at may pormat na sinusunod Ang kasal ay bunga ng pagmamahalan ng dalawang
sa pagsulat ng mga nabanggit. pusong umiibig sa isa’t isa na dumaan sa maraming oras
ng pagliligawan bilang pangako ng lalaki sa babae.
3. Pampanitikan ang uri kung ang layon ay
makapagpahayag ng damdamin. sinasangkapan ng May dalawang dimensyon ang definisyon:
manunulat sa uring ito ang kanyang sulatin ng pagiging Denotasyon – karaniwang kahulugang dala ng
malikhain sa pagpapahayag. ang mga halimbawa nito diksyunaryo o salitang ginagamit sa pinakakaraniwan at
ay ibat ibang genre ng pampanitikang akda (tula, simpleng pahayag.
kuwento , nobela , sanaysay , iskrip ng dula at pelikula, Halimbawa: Berde ang kanyang damit.
at iba pa).
Konotasyon – Di-tuwiran ang kahulugan. Nagkakaroon
4.pampamahayagan ang sulatin kung ang layon ng ng ikalawang kahulugan ang salita o pahayag. Sinasabi
manunulat ay maipapakalat ang sulatin gamit ang ibat rin na ito ay pansariling kahulugan ng isang tao.
ibang midyum- radyo , dyaryo , at telebisyon, Halimbawa: Berde ang utak niya.
isinasaalang alang sa pagsulat ng uring ito ang mga
batas ng pampamahayagan . kabilang dito ang mga Pag-iisa-isa ( Enumerasyon )
sulating balita, editoryal, komentaryo , at mga lathalain. Pag-aayos ng mga detalye ayon sa pagkakasunud-
ang kontemporaryong anyo ng sulatin na creative non- sunod, mula simula hanggang huli.
fiction o mga dokumentaryo ay pampamahayagan din. Halimbawa: Isa-isahin ang mga hakbang sa pagbasa
-------------------------------------------------------------------------- ayon kay William S. Gray

Pag-iisa-isa: Mga Hakbang sa Pagbasa ayon kay Gray


Hulwaran ng mga Organisasyon ng Teksto 1. Persepsyon
Maaaring magbigay-kahulugan sa isang salita tulad ng: 2. Komprehensyon
una, ibibigay ang pangkat na kinabibilangan nito at 3. Reaksyon
pangalawa, ang ikinaiiba nito sa mga kasamahan sa 4. Integrasyon
pangkat na kinabibilangan , maaari ring sundan ito ng
mga halimbawa.
PAGSUSUNUD-SUNOD ito.
Sa hulwarang ito ng mga organisasyon ng teksto, Payak na halimbawa nito ay ang kasaysayan ng
nabibigyan ng pagtataya o ebalwasyon ng isang isang bansa o mahahalagang pangyayari sa mundo.
mambabasa kung alam niya kung papaano pagsusunud- Karaniwang ito ay may petsa gaya ng tiyak na
sunurin ang mahahalagang pangyayari sa isang kwento, araw at taon upang malaman kung kalian nangyari ang
paano nagkakasunud-sunod ang mga pangyayari sa kasaysayan.
isang bansa at kung paano dapat pagsusunud-sunurin
Hal.
ang mga hakbang na dapat gawin sa isang bagay, paano
Kaunlaran ng Pilipinas
magluto ng isang pagkain.
Mayo, 1938
May tatlong uri ng pagsusunud-sunod na hulwaran ng Inilabas ang ulat ng…
teksto. Ito ay ang: Mayo-Hunyo,1946
Sinimulan ni Pangulong Manuel Roxas…
Sekwensyal Mayo, 1973
Kronolohikal Inilunsad ni Pangulong Ferdinand Marcos ang…
Prosejural

Sekwensyal Prosejural
Pagsusunud-sunod ng mga pangyayari sa isang kwento,
nobela, talambuhay, dula, balita at iba pa na hahantong Ang pagsusunud-sunod ay prosejural kung may
sa isang kongklusyon. Karaniwang ginagamitan ito ng hakbang o prosesong isasagawa.Maaaring ito ay kung
salitang una, pangalawa, pangatlo, susunod at iba pa. paano gawin ang isang bagay, pagluluto, at pagsunod sa
Karaniwang ginagamit ang sekwensyal kung ang mga direksyon.
pangyayari ang pinagsusunud-sunod , tulad ng mga Hal. Paggawa ng Pamatong Papel
kwento, balita at iba pa.
Paghahambing at Pagkokontrast
Halimbawa: Maikling-kwento, “ Ang Kalupi” ni Benjamin Ginagamit sa pagpapahayag, mga kahigitan o
Pascual kalamangan ng isang bagay sa iba.

1.Pagpunta ni Aling Marta sa palengke upang mamili ng Hal.


mga ihahanda sa pagtatapos sa haiskul ng anak na Parehong ipinakikita ng paglalahad at
babae. pangangatwiran ang isang kaalaman, ngunit sa
2.Pagkabunggo ng isang batang patpatin at gusgusin kay pangangatwiran ay pinapaniwala ang tao o mambabasa
Aling Marta. na ito ay isang katotohanan.
3.Pagkawala ng kalupi ni Aling Marta.
Hal. Panatang Makabayan:
4.Paghahanap ni Aling Marta sa batang nakabunggo sa
Alin ang mas gusto mo Ang bagong Panatang
kanya at ito ang pinagdududahan niyang kumuha ng
Makabayan o dating Panatang Makabayan
kalupi.

5.Pagkakita at pananakit sa batang gusgusin at pilit Maaaring makabuo ng paghahambing at


niyang ipinalalabas ang nawawalang kalupi. pagkokontrast kahit simple lamang. Maaaring sa
6.Pagdating ng pulis at pagtakas ng bata sa mahigpit na paghahambing at pagkokontrast ay payak lamang na
pagkakahawak ni Aling Marta. impresyon ng bumabasa ang inilalahad.
7.Pagkabundol sa bata na naging sanhi ng kamatayan
Problema at Solusyon
nito.
8.Pag-uwi ni Aling Marta at natuklasan niyang hindi
Higit na magiging mabuti ang pag-unawa sa
nawala ang kalupi kundi naiwan sa bahay.
binabasang teksto na nasa uring ito kung makikita
Kronolohikal kaagad ang problema sa binbasa o kaya naman o kaya
Pagsusunud-sunod ng mga impormasyon at naman ay kung alam ng mambabasa ang problemang
mahalagang pangyayari ayon sa kung kailan nangyari nais niyang lutasin upang mabigyang solusyon sa
pamamagitan na rin ng teksto o ng pagtitimbang- datos ay nakakalap ng mananaliksik sa kanyang mga
timbang ng mambabasa. binabasa, pagsasaliksik, pag-oobserba, pag-iinterbyu,
pagtatanong, ekperimentasyon, pakikinig sa mga
Hal.
lektyur at iba pang kaparaanan.
Dating tahimik at maganda ang tanawin dito,
malinis ang paligid at sariwa ang hangin. Ngunit unti- ( Austero, 1999)
unting napapalitan ng kapangitan ang lahat. Magulong
Iminumungkahi na kung ang
angilan ng mga sasakyan ang maririnig, maiitim na usok,
mananaliksik ay nasa yugto na ng pangangalap ng datos
tambak na mga basura sa daan ang nagkalat at ang
malaking tulong sa kanya ang paggamit ng indeks kard
dating malinis na hangin ay naging mabaho at malagkit.
para sa mabilis niyang pagsangguni sa mga ito sa oras
Ang problemang ito ng pamayanan ay pilit inihahanap
ng pagsulat. Mahalagang tandaan ng nagsasagawa ng
ng solusyon ng pamahalaan, tulad ng mga proyektong
pangangalap ng datos na isulat ang mga sumusunod:
pangkalinisan, pagsasaayos ng daloy at ruta ng mga
sasakyan at pagkakaroon ng batas ukol sa clean air act. 1. Pamagat ng siniping ideya
Pagsunod lamang ng mga mamamayan ang hinihintay
upang tuluyan nang maglaho ang problema. 2. Ideyang bibigyang paliwanag

Sanhi at Bunga 3. Pangalan ng awtor


May mga bagay na upang maunawaang mabuti, 4. Pamagat ng aklat, dyornal o babasahin kung
ang kailangang ipinaliwanag ay kung ano ang saan sinipi ang ideya
pinanggagalingan o dahilan ng mga pangyayari upang
magresulta sa anumang bunga. Sa pagkakaunawa sa 5. Pahina kung saan natagpuan ang siniping ideya.
kung ano ang dahilan , masusuri kung balido ang naging Inilahad nina Hauser at Gray ( 1987 )
resulta o epekto. ang mga pangunahing tip para sa mabisang pagtatala ng
mga impormasyon o datos
Ang sanhi ay isang ideya o pangyayari na maaaring
humantong sa isang bunga. 1. Isulat ang lahat ng impormasyong
kinakailangan, sipiin ang mga ito sa oras na
Hal. Narinig mo ang sirena ng isang mabulansya. Ano makita agad. Huwag maging ugali ang kapag
ang maaaring bunga ng sirenang ito? nakakita ng isang impormasyon ay lalagpasan at
sasabihin sa sariling “babalikan na lamang.”
Ang pagkagiliw natin sa mga imported na bagay
ay malala nang tulad ng kanser. Dahil sa ganitong 2. Sumulat nang maayos upang mabasa nang hindi
mentalidad ng mga Pilipino, ang ating industriyang dumating ang pagkakataong maging ikaw ay
Pinoy ay hindi umuunlad. Hindi lamang ito. Maging ang hindi makabasa ng sarili mong sulat-kamay.
mga negosyante at mangangalakal sa paggawa ay nag-
3. Magdaglat kung kinakailangan upang makatipid
aalalang maliit ang kanilang kikitain sa pagpasok ng
sa oras, ngunit tiyaking mauunawaan ang mga
ganitong negosyo dahil sa kakulangan sa kaalaman nila
ito sa muling pagbasa.
sa makabagong teknolohiya at kasangkapan. Isa pa’y
naakit silang maglagak ng kanilang salapi sa lalong 4. Tiyaking buo ang iyong mga impormasyon
madaling pagkakakitaang produkto tulad ng asukal, upang hindi magkaproblema sa pagsulat ng mga
tabako, abaka at troso. Ang nangyari tuloy, tayo ang talababa at bibliografi.
nagiging angkatan ng mga likas na kagamitan ng
5. 5. Gawing eksakto ang mga impormasyon
produksyon.
upang madaling makakuha ng mga sipi o lagom
------------------------------------------------------------------------- na magagamit sa pangwakas na papel.

PAG-AAYOS NG MGA DATOS 6. 6. Sinupin ang mga impormasyon upang


tumukoy lamang sa mga pangunahing ideya sa
Ang mga datos ang siyang ilalatag sa konseptong
halip na sa mga walang kabuluhang detalye.
papel at sa balangkas na ginawa ng manunulat. Ito ang
siyang magbibigay buhay at linaw sa sulatin. Ang mga
7. 7. Organisahin ang mga tala upang hindi malayo Sa pagsulat ng preysi, ang mga ss: na hakbangin ay
sa balangkas. iminumungkahi:

8. 8. Ayusin ang mga indeks kard upang makita 1. Basahing mabuti ang akda. Basahin ito nang paulit-
kung nananatili ba o nalalayo na sa paksa, o ulit hanggang sa masiguro sa sarili na nauunawaan na
baka naman sumasabog na ang mga ideya. kung ano ang nais sabihin ng may akda. Hanapin ang
pangunahing ideya na nais ipakita ng awtor. Pansinin ito
Ang pangangalap ng datos ay maaaring
sa bawat pangungusap.
isagawa ng mananaliksik sa pamamagitan ng mga
sumusunod: 2. Habang nagbabasa, magsulat ng mga maiikling datos
na sa palagay mo ay mahalaga sa may akda. Pagkatapos
1. Direktang sipi
magbasa, basahin ang mga isinulat.
Pagkuha ito ng tiyak o tuwirang
3. Isulat ang ideya ng akda sa sariling mga salita at
pahayag o salita ng awtor. Ikinukulong ito sa panipi.
pangungusap. Gawin ito sa pinakamaikling kaparaanan.
Winika ni Senador Benigno Aquino ang Huwag magsasama ng sariling ideya o opinyon.
ganito, “Isa tayong bansa ng mga Asyano na hindi
4. Rebisahin ang isinulat upang masigurong ang isinulat
mukhang Asyano , at hindi rin naman mukhang kanluran
na preysi ay tumpak at tiyak.
sa mata ng mga taga-Kanluran.”
5. I-tsek ang nagawang bersyon upang masigurong ang
2. Sinopsis
pagkakasunud- sunod ng mga katotohanan o kaisipan
Ang sinopsis o lagom ay isa lamang ay katulad na katulad ng pagkakasunud- sunod ng nasa
pagsulat ng binasang akda sa panibagong paraan. orihinal.
Pinaiikli ang orihinal at pinagagaan ang mga salitang
6. Muling basahin ang isinulat nang may kahandaang
ginamit sa orihinal na hindi nawawala ang taglay nitong
putulin ang haba nito sa kalahati na hindi nababawasan
kaisipan. Magagamit ng mananaliksik ang sinopsis ng
ang diwa.
mga tekstong kanyang binasa sa pagsulat o pagbuo niya
ng sulating pananaliksik. Sa pag-unlad ng sibilisasyon,
naapektuhan ang napakaraming bagay lalo ang tao, ang
Sa kabanatang ito hinango ni
kanyang pagkatao, ang kultura at ang pag-iisip. Dulot ng
Rizal ang mga tauhang pinaganap niya ng mahalagang
pagbabago sa kanyang kapaligiran, nahihiwalay na ang
papel sa El Filibusterismo: ang matanda ay si Tata Selo
tao sa tunay na esensya ng buhay. Iba na ang kanyang
na pipi; ang dalawang batang sina Huli, na naging
utak. Nabubuhay na siya sa kalilihan, sa kompetisyon at
kasintahan ni Basilio, at si Tano na naging guardia sibil
kontradiksyon, puno na siya ng imbensyon at
at ang ama ng magkapatid na di nabanggit sa
nakakulong na ang kanyang pagkatao sa daigdig ng
kabanatang ito ang naging tulisang si Matanglawin o
globalisasyon.
Kabesang Tales.
2. Parapreys ( hawig )
Iba’Ibang Paraan ng Pagsulat ng Sinopsis :
Isa itong malayang pagpapahayag ng
1. Preysi
mga kaisipan at pananalita ng iba upang ipaliwanag ang
Ang pagsulat ng preysi ay napakahusay nilalaman ng orihinal. Nagpapaliwanag ito ng may
na pagsasanay sa maingat na pagbasa bago makasulat kahirapang bahagi ng akda na hindi nawawala ang diwa
ng preysi sa pinakamabuting paraan. nito. Gumagamit ito ng mga salitang higit na magaan at
madaling maunawaan kaysa sa ginamit sa orihinal.
Pinananatili ang pangunahing kaisipan Mainam gamitin ang hawig at madalas na ginagamit ito
at pananaw ng sumulat ng orihinal na teksto; hindi sa pagsulat ng nilalaman ng sulating pananaliksik.
pinapasukan ng sariling opinyon o palagay ng
naglalagom. Ito ang mga katangian ng paglalagom na Uupo ang makata.
kung tawagin ay preysi.
Ang noo ay salo ng kaliwang palad

Sa kanan ay hawak ang isang panulat.


Bubulong.Iiling. Tititig. Hahanap ng makakahanga

Tatanaw sa langit. Bibilang na tulad sa sira ang ulo

Tatayo. Lalakad. At uupong muli. Aakma. Susulat.”

Ang isang makata, kapag nagsusulat ng


tula ay naglalagay sa isang malalim na pag-iisip. Katulad
ng ibang mga manunulat, may hawak siyang bolpen sa
kanyang kanang palad samantalang tutop ng kanyang
kaliwang palad ang kanyang noo.

Hindi siya mapakali sa kanyang


kinauupuan – naroong tumayo at lumakad-lakad sa pag-
iisip kung ano ang kanyang isusulat. Bubulong-bulong,
iiling-iling, tititig sa langit at bibilang na parang wala sa
kanyang sarili.

3. Abstrak/Sintesis

Isang “screening device” na naglalaman


ng kabuuan ng buong tesis, disertasyon o pag-aaral.
Sinusulat ito upang ibukod ang iskeletal na laman ng
isang pag-aaral o pananaliksik na isinagawa.

You might also like