Module 3
Module 3
Module 3
ARALING PANLIPUNAN
Ikalawang Markahan – Modyul 3:
Kahalagahan ng Matalino at Di-matalinong
Pagpapasya sa Pangangasiwa ng mga
Likas na Yaman ng Bansa - Isyung
Pangkapaligiran
Araling Panlipunan – Ikaapat na Baitang
Self-Learning Module (SLM)
Ikalawang Markahan – Modyul 3: Kahalagahan ng Matalino at Di-Matalinong
Pagpapasya sa Pangangasiwa ng mga Likas na Yaman ng Bansa-Isyung
Pangkapaligiran.
Unang Edisyon, 2020
Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name,
tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.
Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang
paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.
Subukin
1
A. Biodiversity
B. Global warming
C. Pagguho ng lupa
D. Industriyalisasyon
3. Ano ang sanhi ng isyung kapaligiran ang pagbaha at pagguho
ng lupa?
A. Kawalan ng mga punong sumisipsip sa tubig-ulan
B. Labis na pagbubuga ng usok at chlorofluorocarbon
C. Pagtatapon ng dumi at gamit ng langis sa mga katubigan
D. Labis na pagsusunog ng basura saan mang panig ng
mundo
4. Alin sa mga sumusunod ang tumutukoy sa malakihang
pagpapatayo ng mga industriya, pagtatag ng kalakalan at iba
pang gawaing pang-ekonomiya?
A. Biodiversity
B. Global warming
C. Pagguho ng lupa
D. Industriyalisasyon
5. Anong kemikal ang nagmula sa mga aircon at sa industriya na
sanhi ng polusyon sa hangin?
A. Aerosol
B. Biodiversity
C. Greenhouse gasses
D. Chlorofluorocarbons
6. Anong paraan ng pangangasiwa ang gawaing pagputol ng mga
puno sa kagubatan na nagdudulot ng pagkasira sa ating mga
likas na yaman?
A. Matalinong paraan ng pangangasiwa
B. Di-matalinong paraan ng pangangasiwa
C. Gawaing nakatutulong sa pangangalaga ng likas na
yaman
D. Wastong paraan ng pangangasiwa ng likas na yaman ng
bansa
6. Ano ang ipinapakitang gawain sa pagtatatag ng sanctuary
para sa mga yamang tubig?
A. Matalinong paraan ng pangangasiwa ng likas na yaman
B. Di-matalinong paraan ng pangangasiwa ng likas na
yaman
2
C. Gawaing hindi nakatutulong sa pangangasiwa ng likas
na yaman
D. Matalino at di- matalinong paraan ng pangangasiwa ng
likas na yaman
7. Masipag na bata si Hadiya. Araw-araw siyang naglilinis sa
kanilang bakuran kahit hindi siya inuutusan ng kayang mga
magulang ngunit ang mga basurang kanyang naiipon ay
itinatapon lamang niya sa ilog na malapit sa kanilang bahay.
Gagayahin mo ba si Hadiya? Bakit?
A. Opo, dahil isa siyang masipag na bata.
B. Opo, dahil nakatutulong siya sa kanyang pamilya.
C. Opo, dahil sa kanyang murang edad may alam na siyang
gawain.
D. Hindi po, dahil hindi makabubuti sa kalikasan ang
kanyang ginawa.
8. Anong gawain ang maaari mong gawin upang maipakita ang
pagpapahalaga mo sa ating likas na yaman?
A. Itapon ang mga patay na hayop at mga basura sa ilog.
B. Pagtatapon ng basura sa tamang tapunan at gawin ang
3Rs.
C. Panghuhuli ng mga hayop sa kagubatan at kabundukan
upang ipagbili.
D. Suportahan ang aking ama sa pagputol ng mga punong
kahoy sa kagubatan.
9. Basahin ang bawat sitwasyon. Sino sa kanila ang tutularan
mo? Bakit?
A. Si Alex, dahil sinira nya ang mga pananim nina Whendel
at Boyet.
B. Si Abdul, dahil gumamit siya ng hindi organikong
kemikal para sa kanyang mga pananim.
C. Si Fatima, dahil iniipon niya ang mga nabubulok na
basura upang gawing organikong pataba sa kanyang mga
pananim.
D. Si Dindo, dahil hindi niya pinagsabihan ang kanyang
kapitbahay na ang pagsusunog ng plastik ay nakakasama
sa kapaligiran.
10. Ang bawat gawain ay may kaukulang bunga sa ating
kalikasan, maaaring ito ay mabuti o masama. Dapat ay alam
natin ang matalino at di-matalinong paraan ng pangangasiwa ng
mga likas na yaman. Bakit kailangan nating malaman ang
wastong paraan ng pangangasiwa ng mga likas na yaman?
3
A. upang lumabag sa batas ng pamahalaan
B. upang hindi mapanatili ang mga hayop sa kagubatan
C. upang hindi maging kapakipakinabang sa ating lahat
D. upang mapakinabangan natin nang matagal na panahon
ang mga likas na yaman ng ating bansa
Aralin Mga Isyung Pangkapaligiran ng Bansa
1
Balikan
Naku! Bago tayo magpatuloy sa ating aralin, magbalik
tanaw muna tayo sa ating nakaraang aralin upang
matulungan kang maiugnay ang aralin natin ngayon sa
naunang leksyon tungkol sa mga likas na yaman. Naaalala
mo ba ang tungkol sa likas na yaman? Tingnan natin.
Panuto: Basahin at unawain ang mga tanong. Piliin ang titik ng
tamang sagot at isulat sa iyong sagutang papel.
1. Alin sa mga sumusunod ang HINDI yamang lupa?
A. Bulaklak
B. Kabibe
C. Palay
D. Punongkahoy
2. Alin sa mga sumusunod ang yamang tubig?
A. Abaka
B. Ibon
C. Marmol
D. Tilapia
3. Alin sa mga sumusunod ang yamang mineral?
A. Isda
B. Langis
C. Mais at palay
D. Natatanging hayop at halaman
4. Anong pakinabang ang dulot ng Bulkang Mayon?
A. Ang Bulkang Mayon ay isang anyong lupa.
B. Ang Bulkang Mayon ay matatagpuan sa Albay.
C. Ang Bulkang Mayon ay maaring puputok ano mang oras.
D. Ang Bulkang Mayon ay naging lugar na pangturismo ng
4
bansa.
5. Alin ang pangunahing pakinabang ng produktong palay sa
ating bansa?
A. Ito ay ginagawang harina.
B. Ito ay inaangkat sa ibang bansa.
C. Ito ay itinatanim sa mga bukirin.
D. Ito ang pangunahing pagkain ng mga Pilipino.
Tuklasin
Ang kapaligiran ay tumutukoy sa lahat ng panlabas
ng mga pwersa, kaganapan at bagay na gumagalaw sa
ibabaw ng mundo. Dahil sa kagagawan ng mga tao,
nanganganib ito na masira. Ilan dito ang nabanggit sa
tulang pinamagatang “Sintang Pilipinas.”
Panuto: Basahing mabuti ang tula at sagutin ang mga sumusunod
na pangprosesong tanong sa iyong sagutang papel.
SINTANG PILIPINAS
Akda ni: Editha B. Lontic
5
Mga pangprosesong tanong:
1. Ano-ano ang bahagi ng kapaligiran ang nasisira na
binanggit sa tula?
2. Bakit ang mga katubigan ay naging marumi?
3. Ano ang sanhi ng pagkawasak ng kagubatan?
4. Sa pagkasira ng kapaligiran natin, sino ang sinisisi sa
tula?
5. Ano ang panawagan ng sumulat ng tula para maibalik ang
dating kagandahan ng Pilipinas?
6. Bilang mag-aaral sa ikaapat na baitang may magagawa ka
ba? Paano?
Suriin
Sa bahaging ito, tatalakayin natin ang mga konsepto hinggil
sa mga Isyung Pangkapaligiran upang iyong maunawaan nang
lubusan. Basahin at unawain mabuti upang magawa mo ang mga
gawain na kasunod nito.
Mga Isyung Pangkapaligiran
Maraming isyung maaaring makaapekto sa ating kapaligiran
tulad ng polusyon o pagiging kontaminado ng kapaligiran sanhi
ng kagagawan ng mga tao.
1. Polusyong sa Hangin/Global Warming o mabilis na pagtaas ng
init ng mundo bunga ng pagtaas ng lebel ng carbon dioxide at
iba pang greenhouse gasses.
2. Polusyon sa Tubig
Ito ay sanhi ng mga sumusunod na gawain:
Pagtatapon ng basura at kemikal sa mga katubigan.
Paggamit ng dinamita o cyanide sa pangingisda.
Dulot ng kakulangan ng pagkukunan ng malinis na tubig.
Pagtatapon ng gamit na langis mula sa mga pabrika at
sasakyang pantubig.
3. Polusyon sa Lupa
Ito ay sanhi ng mga sumusunod na gawain:
Pagtatapon ng mga waste material sa mga landfill.
6
Pagtatapon ng mga dumi mula sa pabrika
Pagkasira ng lupa dulot ng salinization o pagkakaroon ng
deposito ng asin sa lupa dahil sa maling irigasyon.
Pagkalat ng duming radioactive mula sa mga plantang
nukleyar.
2. Pagkasira ng Kagubatan
Ito ay sanhi ng mga sumusunod na gawain:
Deforestation o walang habas na pagpuputol ng puno.
Land conversion, habitation, pagkakaingin at illegal logging.
Soil erosion dahil sa siltation o pagkakaroon ng deposito ng
mga putik sa daanan ng tubig.
3. Unti-unting pagkaubos o pagkawala ng mga natatanging hayop
at halaman sa bansa o biodiversity o kabuuan ng lahat ng
nabubuhay sa ating planeta o sa isang lugar.
• Epekto ng pangangaso at ilegal na pagbebenta ng buhay
ilang o wildlife.
• Sanhi ng deforestation o walang habas na pagpuputol ng
puno.
• Bunga nito ng land conversion o pagtatag ng mga bundok
o maburol na lugar upang gawan ng kabahayan,
pagkakaingin at illegal logging
4. Climate Change o pag-iiba-iba ng klima ng mundo. Nagdadala
ng epekto gaya ng pagbaha at pagguho ng lupa.
Pagyamanin
7
Hanay A Hanay B
Isaisip
8
kahoy ay sanhi ng pagguho ng lupa at baha. Kaya kung inyong
iisipin, ang lahat ng kalamidad ay masisi na rin sa
mga tao.
Isagawa
Metakard
3. Pagkasira ng kagubatan.
9
dinamitang paraan ng
pangingisda.
Tayahin
10
5. Alin sa mga sumusunod ang sanhi ng unti-unting pagkawala
ng mga natatanging hayop at halaman?
A. Pag-aalaga sa mga ito
B. Pagbebenta nito sa ibang bansa
C. Pagbibigay ng pagkain sa mga hayop
D. Pagtatanim ng maraming punongkahoy
6. Anong paraan ng pangingisda ang ginagamit kung saan lahat
ng yamang tubig na naabot nito ay namamatay?
A. Paggamit ng pana na paraan ng pangingisda
B. Paggamit ng lambat na paraan ng pangingisda
C. Paggamit ng bingwit na paraan ng pangingisda
D. Paggamit ng dinamita na paraan ng pangingisda
7. Alin sa mga sumusunod ang tamang pagpapahalaga ng
kapaligiran?
A. Pagsusunog ng basura
B. Muling pagtatanim ng mga punong kahoy sa bakanteng
lote
C. Paggamit ng mga sasakyan na nagbubuga ng maitim na
usok
D. Paggamit ng lambat na may maliliit na butas sa
pangingisda
8. Si Ambo ay may malawak na lupain at binibili ito ng malaking
halaga para patayuan ng malaking plantasyon. Papayag ba
siya? Bakit?
A. Oo, para magkaroon siya ng maraming pera.
B. Hindi, dahil ayaw niya nang maraming pera.
C. Oo, dahil may natitira pa naman siyang lupa.
D. Hindi, dahil ayaw niyang makontaminado ang kanilang
kapaligiran sanhi ng pagkalat ng duming radioactive mula
sa plantasyon.
9. Si Abdul ay may malasakit sa kapaligiran. Alin ang tamang
gawin niya?
A. Sasali siya sa pagkakaingin
B. Magbenta ng natatanging hayop o wildlife
C. Magtatapon ng basura sa bahagi ng tubig
11
D. Sasali sa samahan ng mga batang nagpapatupad ng
programang “Muling Pagbangon” sa pamamagitan ng
pagtatanim ng mga punong kahoy
10. Isa sa sanhi ng kakayahan ng lupa na magpatubo o magpalago
ng halaman at pananim ay ang dumi at mga solid waste na
itinapon dito. Bakit may ibang bahagi ng lupa na nawalan ng
kakayahan na makabuhay ng pananim?
A. Dahil ito ay malawak na lupain
B. Dahil maraming nakatira dito
C. Dahil ito ay sagana sa mga bato at maputik na lupa
D. Dahil ito tinatapunan ng mga dumi at mga solid waste
Karagdagang Gawain
Balikan
12
mga isyung pangkapaligirang ito ang mga likas na yaman ng
bansa.
“TUKOY KO! HANAPIN MO!”
A N N B N N B I G C I G F G Y C
P A G B A H A N G L A L G R A H
L A N D S L I D E I A O H R M L
E A G B I U L U I M I B N E A S
I G R E E N H O U A E A H N N F
P O N D A U E T A T I L J H G L
L O G U I H G R I E N W U O T U
E G L J O H L I O C G A N E U A
L I I U I H L Y I H D R F S B R
A N N B S N L A N A S M S E I O
L G G G G N O L G N F I D G G C
G R E E N H O U S G G N E A G A
K K G I S Y G S S E I G V A Y R
K K N B F G I A F U I S C S D B
I L L L G A L S G J O P D E T O
L O P O L U S Y O N I L E S A N
I L L E G A L L O G G I N G E S
L A G M I N G N K M I K S E R B
Pahalang
1. Ito ay nagiging sanhi ng pagkasira ng mga pananim at ari-
arian at isa sa mga epekto ng pagkakaingin o pagsusunog sa
kagubatan. Ano ito?
2. Ito ay ang tawag sa mga usok at gamit na langis na
13
nanggagaling sa mga pabrika at mga sasakyan nagdudulot ng
pagdumi ng hangin at pagkasira ng yamang tubig. Ano ito?
3. Ito ay ang walang habas na pagputol ng mga punong kahoy sa
kagubatan at kabundukan ng walang pahintulot sa
pamahalaan. Ano ito?
Pababa
4. Ito ang pagtaas ng temperatura ng atmospera ng mundo sanhi
ng mga chlorofluorocarbon. Ano ito?
5. Ang pangunahing sanhi nito ay ang paglaganap ng tinatawag
na “greenhouse gases” sa ating kalawakan. Ano ito?
Tuklasin
14
Ngayon, akoy di na natutuwa dahil sa basurang nakakabahala
Kagubatang madalas kong pagkunan ng inspirasyon
Ngayo’y nakakalbo na at humihingi ng solusyon
Dati’y malinis na hangin ang iyong hatid,
Ganda ng ulap at kabundukan ay aming batid,
Kaginhawaan ang hatid ng talon sa bawat nagmamasid,
Mga huni ng ibon at hayop sa gubat tila musika ang hatid.
Bakit hindi natin ibalik ang dati nitong ningning,
Malawak, sagana at tunay na marikit,
Marapat iwasan mga bagay na sa kanya’y pasakit,
Dahil ito’y kaloob ng Lumikha mula sa langit.
Sagutin ang mga tanong.
1. Ano ang masasabi mo tungkol sa tula?
2. Ano-ano ang mga binanggit na nangyayari sa ating
kalikasan?
3. Bakit nangyari ang mga ito sa ating kalikasan?
4. Ano ang tinutukoy ng tula?
5. Ano-ano ang maaaring magagawa natin para sa kalikasan?
Suriin
15
matalinong pangangasiwa. Ang matalinong pangangasiwa ng mga
likas na yaman ay makatutulong upang mapanatili itong maunlad
at kapakipakinabang. Ang di-matalinong pangangasiwa ay
gawaing nagdudulot ng pagkasira at di-mabuting epekto sa mga
likas na yaman ng bansa.
Narito ang mga matalino at di-matalinong paraan ng
pangangasiwa ng likas na yaman.
Matalinong Pamaraan ng Pangangasiwa
Ang matalinong paraan ng pangangasiwa sa mga likas na yaman
ay makatutulong upang mapanatili ang mga ito. Ilan sa maaaring
gawin ay ang mga sumusunod:
Mainam na gawin ang hagdan-hagdang pagtatanim
upangmaiwasan ang pagguho ng lupa.
Magtanim ng mga puno sa mga bundok at maging sa mga
bakanteng lote.
Magtatag ng mga sentrong kanlungan para sa mababangis na
hayop at mga ligaw na halaman.
Gawin ang Bio-intensive gardening o paggamit ng organikong
paraan sa pagtatanim kahit sa maliit na espasyo o lupa.
Pagtatatag ng mga sanctuary para sa mga yamang tubig.
Pagpapanatiling malinis ng lahat ng kanal, ilog, at dagat.
16
Kung may mga gawaing nakakatulong sa pangangalaga ng
kalikasan ay may mga gawain namang lubhang nakakasisira ng
kapaligiran, ito ay ang mga sumusunod:
Pagsunog ng plastik;
Pagkakaingin;
Pagyamanin
A C D E D
17
Matalinong Di-Matalinong
Pangangasiwa Pangangasiwa
Isaisip
Isagawa
19
Tayahin
20
C. Wala po, dahil sinasayang niya ang mga inorganic
chemicals.
D. Meron po, dahil nakakatulong ito sa ating kalikasan at
kalusugan.
10.Ang tamang pagpapasya sa pangangasiwa ng mga likas na
yaman ay mahalaga upang mapangalagaan ang mga likas na
yaman ng bansa. Dapat ba nating isagawa ang matalinong
pamaraan ng pangangasiwa ng mga likas na yaman at iwasan
ang mga di-matalinong pamamaraan ng pangangasiwa ng mga
likas na yaman? Bakit?
A. Opo, upang maiwasan ang mga kalamidad.
B. Hindi po, dahil ito ay magdudulot ng kapahamakan sa
likas na yaman ng bansa.
C. Hindi po, dahil makakatulong ito upang makalanghap
tayo ng malinis na hangin.
D. Opo, upang mapanatili ang likas na yaman at
mapakinabangan pa ito ng mga sususnod na salinlahi at para sa
kapakanan ng mga mamamayan ng bansa.
Karagdagang Gawain
Panuto:
Bilang isang mag-aaral, magtala ng mga bagay na maaari mong
gawin at dapat mong iwasan upang mapanatili ang mga likas na
yaman ng bansa. Punan ang venn diagram. Itala sa A ang mga
maari mong gawin at sa B naman ang mga dapat mong iwasan.
Gawin ito sa iyong sagutang papel.
Mga B
A
Likas Mga
Mga Matalinong
na Di-Matalinong
Gawain
Yaman Gawain
21
19
https://www.google.com.
https://books.google.com.ph
https://prezi.com
Aralin Panlipunan 4,Kagamitan ng Mag-aaral pah.136–139
Araling Panlipunan 4, Patnubagy ng Guro pah.62-64
Group, Inc.
Noel P. Miranda, Emily R. Quintosa, Belen P. Dado, et al. n.d. Araling Panlipunan 4. Vibal
Adriano, Ma. Corazon V., Marian A. Caampued, Charity A. Capunitan, Walter F. Galarosa,
n.d. https://books.google.com.ph .
n.d. https://prezi.com/p/6p8bglkgkc5g/mga-isyung-pangkapaligiran-ng-bansa/.
Sanggunian
Tayahin Isagawa
Gawain
Pagyamanin Isaisip 1. C
Gawain 1. pangangasiwa 1. HURRAY!
2. B
2. likas na yaman 3. D 2. HEP! HEP!
MATALINO
3. matalinong 4. A 3. HURRAY!
A,B,C 4. mapanatili 5. D 4. HURRAY!
5. henerasyon 6. A
7. D
5. HURRAY!
DI-MATALINO
8. D
D,E 9. B Aralin 2
10. D
Pagyamanin
Tayahin
Isaisip 1. D 1.E
2. C
Gawain 3. D 2.D
Balikan 1. global warming 4. B
1. B 2. greenhouse 3.C
5. B
2. D gasses 6. D 4.B
3. B 3. hangin 7. B
4. D 4. dinamita 8. D 5.A
5. D 5. deforestation 9. D
10. D Isagawa
Subukin Tuklasin
1. Mga likas na yaman Gawain
1. B 1. Paglilinis ng tambutso ng
2. Dahil sa walang tigil ng pagtapon ng
2. B mga sasakyan.
basura
3. A 2. Pagrerecycle ng mga
4. D 3. Sa patuloy na pagpuputol ng kahoy
4. Ang mga taong gahaman sa basura.
5. A 3. Reforestation
6. A kayamanan at pagsasamantala
5. Maibalik ang dating Pilipinas. 4. Paglilibing ng mga patay
7. D na hayop sa lupa.
6. Oo, tumulong sa pagpapaalaala na
8. B 5. Paggamit ng lambat na
9. B tigilan ang mga gaweaing nakasira
may tamang laki ng
10. D sa kapaligiran. butas.
Aralin 1
Susi sa Pagwawasto
PAHATID-LIHAM
Ang Sariling Pagkatutong Modyul na ito ay nilinang ng Kagawaran ng
Edukasyon, Rehiyong SOCCSKSARGEN na may pangunahing layunin na ihanda at
tugunan ang pangangailangan sa bagong normal. Ang nilalaman ng modyul na ito
ay batay sa Most Essential Learning Competencies (MELCs) ng Kagawaran ng
Edukasyon. Ito ay pantulong na kagamitan na gagamitin ng bawat mag-aaral sa
pampubikong paaralan ng Rehiyon XII simula sa taong panuruan 2020-2021. Ang
prosesong paglinang ay tinutukan sa paglimbag ng modyul na ito. Ito ay Bersyong
1.0. Mahigpit naming hinihimok ang anumang puna, komento at rekomendasyon.