Перайсці да зместу

Прысутныя месцы (Мінск)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Славутасць
Прысутныя месцы
53°54′13″ пн. ш. 27°33′27″ у. д.HGЯO
Краіна  Беларусь
Месцазнаходжанне г. Мінск, Плошча Свабоды, 23
Архітэктар Л. Садоўскі, К. Хршчановіч
Статус Ахоўная шыльда гісторыка-культурнай каштоўнасці Рэспублікі Беларусь. Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 712Г000238шыфр 712Г000238
Map
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Не блытаць з Дом прафесійных саюзаў.

Прысутныя месцы, Дом прафсаюзаў — будынак манастырскага корпуса манастыра базыльян у Мінску, які пазней выкарыстоўваўся як адміністрацыйны. Уваходзіць у ансамбль Плошчы Свабоды.

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

Мінскі Святадухаўскі манастыр базыльян быў заснаваны ў 1616 годзе на галоўнай плошчы горада ігуменам Мінскага Узнясенскага манастыра Афанасіем Пакостам пры ўніяцкай царкве Святога Духа. Першая драўляная царква Святога Духа была пабудавана ў 1598 годзе побач з гарадской ратушай.

У 1617 годзе для мужчынскага Святадухаўскага манастыра быў адведзены «пляц пустый, до церкви святого духа, в рынку против ратуши лежачы… для побудовання монастыра и школ». Будаўніцтва ўсяго манастырскага комплексу працягвалася амаль паўстагоддзя.

Манастырскі комплекс займаў вялікую тэрыторыю паміж сучаснымі плошчай Свабоды, вуліцамі Інтэрнацыянальнай і Энгельса. Комплекс уключаў будынак царквы, жылы манастырскі корпус, а таксама шэраг гаспадарчых пабудоў. Тэрыторыя манастыра была абнесена мураванай сцяной. У XVII стагоддзі Мінскі Святадухаўскі манастыр базыльян выкарыстоўваўся ў абарончых мэтах.

Новая мураваная царква Святога Духа была закладзена каля 1636 года. Царква і манастыр моцна пацярпелі і часткова былі разбураны падчас вайны паміж Рэччу Паспалітай і Маскоўскай дзяржавай 1654—1667 гадоў. Пасля вайны манастырскі комплекс быў адноўлены.

Мураваны 3-х павярховы прамавугольны ў плане манастырскі корпус быў пабудаваны ў XVIII стагоддзі. Асноўныя памяшканні былі перакрыты крыжовымі скляпеннямі, а калідоры — цыліндрычнымі.

У XVIII стагоддзі комплекс базыльянскага манастыра ў Мінску значна рэканструяваны ў стылі барока. У першую чаргу быў перароблены галоўны фасад царквы.

У XVII-XVIII стагоддзях пры манастыры Святога Духа існавала школа, якая была заснавана ў 1663 годзе. Тут вывучалі грэчаскую, лацінскую, стараславянскую, беларускую і польскую мовы. У пісьмовых крыніцах пачатку XVII стагоддзя захаваліся звесткі аб існаванні друкарні пры манастыры. Пасля ваенных падзей сярэдзіны XVII стагоддзя гэтая друкарня ўжо не згадвалася ў архіўных дакументах. Відаць, яна доўга не функцыянавала, таму ў 1790 годзе кароль польскі і вялікі князь літоўскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі дазволіў зноў адчыніць друкарню пры Мінскім Святадухаўскім базыльянскім манастыры.

У манастырскай бібліятэцы была сабрана вялікая колькасць рукапісных і друкаваных кніг, каштоўных старажытных дакументаў і рэдкіх рукапісаў. Сярод іх у XVII—XVIIІ стагоддзях захоўваўся знакаміты Нікіфараўскі летапіс.

У 1795 годзе базыльянскі манастыр Святога Духа быў зачынены, а царква перададзена пад кафедральны праваслаўны Петрапаўлаўскі сабор. Да 1799 года ў будынках манастыра змяшчалася рэзідэнцыя мінскага праваслаўнага архіепіскапа.

Мінская мужчынская гімназія

[правіць | правіць зыходнік]
Відок Мінска з ратушай, 1800 год. Злева бачна двухпавярховая камяніца базыльянаў
Мемарыяльная дошка Мінскай гімназіі

Пасля таго, як у 1799 годзе было скончана будаўніцтва новай рэзідэнцыі, Архірэйскага дома, на Навамейскай плошчы, у манастыр была пераведзена Мінская губернская дваранская школа, якая ў 1803 годзе была рэарганізавана ў Мінскую мужчынскую гімназію.

Першапачаткова гімназія мела 6 класаў, а з 1804 года — 7. Колькасць вучняў яе дасягала да 195, акрамя дырэктара ў гімназіі працавала 6 выкладчыкаў. У розныя гады ў мінскай мужчынскай гімназіі навучаліся Тамаш Зан, Станіслаў Манюшка, Бенедыкт Дыбоўскі, Якуб Наркевіч-Ёдка, Яўстафій Тышкевіч.

У час вайны 1812 года будынкі гімназіі былі заняты французскімі войскамі пад шпіталь. Потым у канцы ваенных падзей тут часова размяшчаўся вайсковы шпіталь расійскай арміі, а заняткі гімназістаў былі перанесены ў іншым гарадскія памяшканні. Бібліятэка мінскай гімназіі мела цікавы кнігазбор, які ў 1803 годзе налічваў 1300 тамоў, куды трапілі кнігі з былога езуіцкага калегіума. У 1805 годзе фонд бібліятэкі значна ўзрос, дзякуючы ахвяраванням Мельхіёра Валадковіча. Ён падараваў гімназіі больш 500 кніг, пераважна на польскай і французскай мовах.

У 1799—1801 гады паводле праекта мінскага губернскага архітэктара Фёдара (Тэадора) Крамера да манастырскага будынка было прыбудавана вялікае мураванае 3-павярховае крыло з двухсвятловай тэатральнай залай на другім паверсе. У 1817 годзе гэты тэатр ліквідаваны, а замест яго была зроблена актавая зала гімназіі.

Комплекс будынкаў былога Мінскага манастыра базыльян моцна пацярпеў у час вялікага пажару ў 1835 годзе, пасля якога былі цалкам перабудаваны ўсе былыя манастырскія будынкі, а таксама былая царква Святога Духа. Праект перабудовы былой царквы Святога Духа 17 стагоддзя ў праваслаўны Петрапаўлаўскі кафедральны сабор распрацаваў архітэктар Густаў Валерт. Не гледзячы на тое, што асноўныя канструктыўныя элементы першапачатковага будынка былі захаваны, новы сабор атрымаў характэрныя рысы псеўдарускай архітэктуры сярэдзіны ХІХ стагоддзя. Пры рэканструкцыі да галоўнага фасада была прыбудавана званіца, завершаная ўверсе дзвюма невялікімі вежамі. Частка скляпенняў была разабрана, а на гэтым месцы дабудаваны купал на чатырохгранным барабане. Цалкам былі зменены і інтэр’еры храма.

Прысутныя месцы

[правіць | правіць зыходнік]
Рыгор Міранскі. Будынак Мінскіх губернскіх прысутных месцаў. Пач. XX ст.
Прысутныя месцы і Петрапаўлаўскі сабор. 1918

Будынак былога манастырскага корпуса базыльян XVIII стагоддзя, у якім у 1799—1835 гадах знаходзілася Мінская мужчынская гімназія, было вырашана рэканструяваць і перавесці туды асноўныя дзяржаўныя ўстановы[ru] Мінскай губерні.

Праект рэканструкцыі быў распрацаваны мінскім губернскім архітэктарам Казімірам Хршчановічам. Паводле яго прапаноў першапачаткова планавалася цалкам разбурыць так званую тэатральную афіцыну канца XVIII стагоддзя, але асноўныя канструкцыі манастырскага корпуса — захаваць. Было распрацавана і зацверджана некалькі варыянтаў праекта ў стылі позняга класіцызму. Будаўніцтва комплексу дзяржустаноў Мінскай губерніі было скончана ў 1852 годзе. Першапачаткова быў узведзены П-падобны ў плане 3-павярховы корпус. У 1880-я гады будынак дзяржустаноў быў рэканструяваны і сюды быў пераведзены Мінскі акруговы суд.

У канцы ХІХ — пачатку ХХ стагоддзяў тут разглядаліся розныя крымінальныя і грамадзянскія справы. Адным з самых гучных палітычных працэсаў быў суд над настаўнікамі Мінскай губерні ў 1908 годзе, сярод якіх быў Якуб Колас.

Найноўшы час

[правіць | правіць зыходнік]
Дом прафсаюзаў у 1921 годзе

З 1920 года ў былым будынку дзяржустаноў размясціліся галоўныя прафсаюзныя арганізацыі Беларусі, да 1982 г. вядомы як Дом прафсаюзаў.

Генеральны камісарыят Беларусі

У час нямецкай акупацыі ў будынку размяшчаліся паліцыя, жандармерыя і Генеральны камісарыят Беларусі, які ў чэрвені 1943[1] года пераехаў у дабудаваны будынак на цяперашняй вуліцы Карла Маркса.

7 лістапада 1944 года ў гэтым будынку была адкрыта экспазіцыя Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны.

Архітэктура

[правіць | правіць зыходнік]
Бакавы фасад, які выходзіць на Інтэрнацыянальную вуліцу
Галоўны фасад, які выходзіць на плошчу Свабоды

Будынак манастыра (пл. Свабоды, 23/19) уяўляе сабой трохпавярховы аб’ём прамавугольны ў плане з унутраным дворыкам, арыентаваны галоўным фасадам на плошчу Свабоды. Цэнтральная частка вылучана неглыбокім рызалітам, завершана складаным ступеньчатым атыкам. Над галоўным уваходам невялікі балкон з металічнай агароджай. Паміж першым і другім паверхамі карнізны пояс. Накрыты вальмавым дахам. Сцены рытмічна расчлянёны прамавугольнымі аконнымі праёмамі, якія на другім паверсе дэкарыраваны прамымі сандрыкамі. Фасад завершаны фрызавым поясам з трыгліфамі і карнізам з сухарыкамі. Пластыка дваровага фасада ўзбагачана рызалітамі, плоскімі лапаткамі. У інтэр’еры скляпенні першага паверха крыжовыя[2].

Зноскі

  1. ↑ ГАЎЛЯЙТЭР КУБЭ ЖЫЎ У БУДУЧЫМ МУЗЕI ВАВ I ПРАЦАВАЎ У ГМАХУ АДМІНІСТРАЦЫІ ПРЭЗІДЭНТА(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2022. Праверана 23 лютага 2020.
  2. ↑ Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь: [Даведнік] / склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — 1 000 экз. — ISBN 978-985-6828-35-8.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Ахоўны знак Аб’ект Дзяржаўнага спіса гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь, шыфр 712Г000238
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Прысутныя_месцы_(Мінск)&oldid=4750827"