Torija
| Torija | |||
|---|---|---|---|
 | |||
municipo en Hispanio  vd
| |||
|
|
| ||
| Flago | Blazono | ||
| Administrado | |||
| Lando | Hispanio | ||
| Regiono | Kastilio-Manĉo | ||
| Provinco | Gvadalaĥaro | ||
| Komarko | Alkario | ||
| Poŝtkodo | 19190 | ||
| Retpaĝaro | retejo | ||
| Demografio | |||
| Loĝantaro | 1 725 (2023) [+] | ||
| Loĝdenso | 49 loĝ./km² | ||
| Geografio | |||
| Geografia situo | 40° 45′ N, 3° 2′ U (mapo)40.743333333333-3.0313888888889Koordinatoj: 40° 45′ N, 3° 2′ U (mapo) [+] | ||
| Alto | 958 m [+] | ||
| Areo | 35 km² (3 500 ha) [+] | ||
| Horzono | UTC+01:00 [+] | ||
| |||
| |||
| |||
|
| |||
| Alia projekto | |||
 Vikimedia Komunejo Torija [+]
| |||
Torija [toRIĥa] estas municipo en Hispanio, en la aŭtonoma komunumo, do regiono Kastilio-Manĉo kaj la provinco Gvadalaĥaro. Laŭ la stato de 2023 en la municipo vivis 1 725 loĝantoj sur areo de 35 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de 49,3 loĝantoj/km². La loĝantoj nomiĝas torijanos [toriĤAnos] respektive torijanas [toriĤAnas].
Situo
[redakti | redakti fonton]Torija situas en la nordorienta parto de Kastilio-Manĉo en la komarko aŭ distrikto Alkario en la nordo de la sudokcidenta kvarono de la provinco Gvadalaĥaro, je altitudo de 958 m super marnivelo; je 20 km el Gvadalaĥaro, la provinca ĉefurbo. La geografiaj koordinatoj estas 40°44′36″N 3°01′53″Ok. Najbaras la municipoj Gvadalaharo, Ciruelas, Cañizar, Hita, Trijueque, Valdegrudas kaj Aldeanueva de Guadalajara.
Historio
[redakti | redakti fonton]Ĝia privilegia situo kiel vojkruco kaj facila natura transirejo al Aragono, faris ke ekde mallonge oni supozis la estadon de homoj en ĝia medio.
La unua skribitaj mencioj datas de la Reconquista. Ĝi strategia valoro, fine de ampleksa valo, faris ke ekde frue oni konstruis gvatoturon, ĉirkaŭ kiu oni starigis la ceteron de la konstruaĵoj de la municipo. La historio de Torija iris do paralele al tiu de ĝia fortikaĵo.
En sia aktuala formo la kastelo datas de la 15-a jarcento kaj ĝi estis verko de la familio Mendoza kiu, el ĝia alveno al Kastilio en la 14-a jarcento, estis ligita al Torija kaj al la ĉirkaŭaj vilaĝoj. Estas de kvadrata plano kaj estos konstruita el kalkoŝtono de Alkario. Ĝi havas tri cilindrajn kubojn kaj altan ĉefturon, kie iam gastiĝis la senjoroj de la kastelo. En ĝia interno estas luktokorto, kie estis puto centre. Ĝi jam ne estos loĝata fine de la 16-a jarcento kaj nur malofte ĝi estis uzata por gastigi reĝojn kiel Karlo la 1-a aŭ Filipo la 2-a, kaj gravaj vizitantoj.
Interne de ĝiaj muroj plifortiĝis navaranoj, nome la trupoj senditaj de la kapitano Juan de Puelles, dum la kampanjo de Johano la 2-a de Navaro en 1445 kontraŭ lia kuzo Johano la 2-a de Kastilio. Spite malvenko en la unua batalo de Olmedo, tie rezistis la navaranoj dum sep jaroj la atakojn de la trupoj de la markizo de Santillana kaj don Alfonso Carrillo de Acuña, arkiepiskopo de Toledo.
Dum la Milito de Hispana Sendependeco, la kastelo utilis kiel rifuĝejo al la fama gerilano Juan Martín “El Empecinado”, kiu finfine eksplodigis ĝiajn murojn por ke la kastelo ne utilu al la francaj trupoj.
Dum la Hispana Enlanda Milito el 10-a de marto 1937, Torija estis ĉefa stabanaro de la respublikaj generaloj Enrique Líster kaj Hans Kahle dum la batalo de Guadalajara.
La kastelo estis rekonstruita en 1962. Oni plibeligis kaj plifirmigis ĝin. La Diputacio de Guadalajara metis en sian internon Centron de Turisma Interpretado de la provinco pri naturo, faŭno, historio, folkloro kaj produktoj de Guadalajara. En la ĉefturo oni muntis la muzeon "Viaje a la Alcarria" (Veturo al Alkario), honore al la samnoma verko de Camilo José Cela.
Post la Hispana Enlanda Milito la loĝantaro falis el jarcenta pinto de 790 loĝantoj en 1930 al 573 en 1960 kaj 365 en 1991, tio estis oni perdis pli ol duonon de la loĝantoj pro diversaj tialoj: nome bataloj, prizono, politika persekutado, malsato ktp. Sed en Tordesilos la nombro de loĝantoj komence de la 21-a jarcento rekreskis al la nunaj 1 725 en 2023.
Ekonomio
[redakti | redakti fonton]Agrikulturo kaj brutobredado tradicie. Servoj kaj loĝejoj.
