ความคลางแคลงใจทางปรัชญา

ความคลางแคลงใจทางปรัชญา ( สะกดแบบอังกฤษ : scepticism ; จากภาษากรีก σκέψις skepsisแปลว่า "การสืบสวน") เป็นกลุ่มของ มุมมอง ทางปรัชญาที่ตั้งคำถามถึงความเป็นไปได้ของความรู้ [ ^{1] [2]}มันแตกต่างจากรูปแบบอื่น ๆ ของความคลางแคลงใจตรงที่มันปฏิเสธข้ออ้างความรู้ที่น่าเชื่อถือมากซึ่งอยู่ในสามัญสำนึกพื้นฐานด้วย ซ้ำ ผู้คลางแคลงใจทางปรัชญามักถูกแบ่งออกเป็นสองประเภททั่วไป: ผู้ที่ปฏิเสธความเป็นไปได้ทั้งหมดของความรู้และผู้ที่สนับสนุนการระงับการตัดสินเนื่องจากหลักฐานไม่เพียงพอ^[3]ความแตกต่างนี้ได้รับการสร้างแบบจำลองตามความแตกต่างระหว่างผู้คลางแคลงใจทางวิชาการและผู้คลางแคลงใจแบบ Pyrrhonianในปรัชญากรีกโบราณความคลางแคลงใจแบบ Pyrrhonian เป็นแนวทางปฏิบัติในการระงับการตัดสิน และในความหมายนี้ ความคลางแคลงใจถูกเข้าใจว่าเป็นวิถีชีวิตที่ช่วยให้ผู้ปฏิบัติบรรลุ ความ สงบภายในความสงสัยทางปรัชญาบางประเภทปฏิเสธความรู้ทุกรูปแบบ ในขณะที่บางประเภทจำกัดการปฏิเสธนี้เฉพาะในสาขาบางสาขา เช่น ความรู้เกี่ยวกับ หลักคำสอน ทางศีลธรรมหรือเกี่ยวกับโลกภายนอก นักทฤษฎีบางกลุ่มวิพากษ์วิจารณ์ความสงสัยทางปรัชญาโดยอ้างว่าเป็นแนวคิดที่หักล้างตัวเองเนื่องจากผู้เสนอแนวคิดนี้ดูเหมือนจะอ้างว่ารู้ว่าไม่มีความรู้ การคัดค้านประเภทอื่นมุ่งเน้นไปที่ความไม่น่าเชื่อถือและระยะห่างจากชีวิตประจำวัน

This section needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources in this section. Unsourced material may be challenged and removed. (July 2020) (Learn how and when to remove this message)

ความคลางแคลงใจทางปรัชญาเป็นทัศนคติที่สงสัยต่อ ข้ออ้าง ความรู้ ที่ยอมรับกัน โดยทั่วไปเป็นรูปแบบที่สำคัญของความคลางแคลงใจ โดยทั่วไปแล้ว ความคลางแคลงใจเป็นทัศนคติที่ตั้งคำถามต่อข้ออ้างความรู้ทุกประเภท ในความหมายกว้างๆ นี้ ถือเป็นเรื่องปกติในชีวิตประจำวัน ผู้คนจำนวนมากเป็นผู้คลางแคลงใจทั่วไปเกี่ยวกับ พาราจิตวิทยาหรือโหราศาสตร์เพราะพวกเขาสงสัยข้ออ้างที่ผู้สนับสนุนสาขาเหล่านี้เสนอ^[4]แต่คนกลุ่มเดียวกันนี้ไม่ได้คลางแคลงใจต่อข้ออ้างความรู้อื่นๆ เช่น ข้ออ้างที่พบในหนังสือเรียนทั่วไป ความคลางแคลงใจทางปรัชญาแตกต่างจากความคลางแคลงใจทั่วไปตรงที่ปฏิเสธข้ออ้างความรู้ที่เป็นสามัญสำนึก พื้นฐาน และดูเหมือนจะแน่นอนมากด้วยซ้ำ[ ^4]ด้วยเหตุนี้ จึงเรียกสิ่งนี้ว่าความคลางแคลงใจแบบ สุดโต่ง ^[5]ในบางกรณี มีการประกาศว่าไม่มีใครรู้ว่า "ฉันมีสองมือ" หรือ "ดวงอาทิตย์จะขึ้นพรุ่งนี้" ^{[6] [7]}ในเรื่องนี้ ความคลางแคลงใจทางปรัชญาไม่ใช่จุดยืนที่คนทั่วไปใช้ในชีวิตประจำวัน^{[8] [9]}การปฏิเสธความรู้นี้มักเกี่ยวข้องกับความต้องการที่ว่าเราควรจะละทิ้งความเชื่อ ของเรา เกี่ยวกับข้อเสนอ ที่ถูกสงสัย ซึ่งหมายความว่าเราไม่ควรเชื่อหรือไม่เชื่อ แต่ให้มีใจที่เปิดกว้างโดยไม่ผูกมัดตัวเองในทางใดทางหนึ่ง^[10]ความสงสัยทางปรัชญา มักจะอิงจากความคิดที่ว่าไม่ว่าเราจะแน่ใจเพียงใดเกี่ยวกับความเชื่อที่กำหนดไว้ เราก็อาจยังคงผิดเกี่ยวกับความเชื่อนั้นได้^{[11] [7]}จากการสังเกตนี้ มีการโต้แย้งว่าความเชื่อนั้นไม่เท่ากับความรู้ ความสงสัยทางปรัชญา เกิดจากการพิจารณาว่านี่อาจเป็นกรณีเดียวกับความเชื่อส่วนใหญ่หรือทั้งหมด^[12]เนื่องจากผลที่ตามมามีขอบเขตกว้าง จึงเป็นเรื่องที่น่าสนใจอย่างยิ่งต่อทฤษฎีความรู้ เนื่องจากตั้งคำถามถึงรากฐานของความเชื่อเหล่านั้น^[10]

ตามคำจำกัดความบางประการ ความคลางแคลงใจทางปรัชญาไม่ได้เป็นเพียงการปฏิเสธความรู้ที่ยอมรับกันโดยทั่วไปบางรูปแบบเท่านั้น แต่ยังรวมถึงการปฏิเสธความรู้ทุกรูปแบบอีกด้วย^{[4] [10] [13]}ในเรื่องนี้ เราอาจมีความเชื่อที่ค่อนข้างมั่นคงในบางกรณี แต่ความเชื่อเหล่านี้ไม่ถือเป็นความรู้ ความคลางแคลงใจทางปรัชญาในรูปแบบที่อ่อนแอกว่าจะจำกัดการปฏิเสธนี้ให้อยู่ในขอบเขตเฉพาะ เช่นโลกภายนอกหรือ หลักคำสอน ทางศีลธรรมในบางกรณี ความรู้ในตัวมันเองไม่ได้ถูกปฏิเสธ แต่ยังคงถูกปฏิเสธว่าไม่สามารถแน่ใจได้อย่างแน่นอน^{[9] [14]}

มีผู้ปกป้องความคลางแคลงใจทางปรัชญาในความหมายที่เข้มแข็งเพียงไม่กี่คน^[4]ในเรื่องนี้ มีการใช้กันทั่วไปมากขึ้นในฐานะเครื่องมือทางทฤษฎีเพื่อทดสอบทฤษฎี^{[5] [4] [12] [15]}ในมุมมองนี้ มันเป็นวิธีการทางปรัชญาที่สามารถใช้เพื่อทดสอบทฤษฎีเพื่อค้นหาจุดอ่อนของมัน ไม่ว่าจะเพื่อเปิดเผยหรือปรับเปลี่ยนเพื่อให้ได้เวอร์ชันที่ดีกว่าของมัน^[5]อย่างไรก็ตาม นักทฤษฎีบางคนแยกความแตกต่างระหว่างความคลางแคลงใจทางปรัชญาและความคลางแคลงใจเชิงวิธีการโดยที่ความคลางแคลงใจทางปรัชญาเป็นแนวทางที่ตั้งคำถามถึงความเป็นไปได้ของความแน่นอนในความรู้ ในขณะที่ความคลางแคลงใจเชิงวิธีการเป็นแนวทางที่ทำให้ข้อเรียกร้องความรู้ทั้งหมดต้องถูกตรวจสอบอย่างละเอียดด้วยเป้าหมายเพื่อแยกแยะข้อเรียกร้องที่เป็นจริงจากข้อเรียกร้องที่ผิด^{[ ต้องการอ้างอิง ]}ในทำนองเดียวกันความคลางแคลงใจทางวิทยาศาสตร์นั้นแตกต่างจากความคลางแคลงใจทางปรัชญา ตรงที่ความคลางแคลงใจทางวิทยาศาสตร์เป็นจุดยืนทางญาณวิทยาที่บุคคลตั้งคำถามถึงความจริงของข้อเรียกร้องที่ขาดหลักฐานเชิงประจักษ์ในทางปฏิบัติ คำนี้ส่วนใหญ่มักหมายถึงการตรวจสอบข้อเรียกร้องและทฤษฎีที่ดูเหมือนเป็นวิทยาศาสตร์เทียมมากกว่าการอภิปรายและความท้าทายทั่วไปในหมู่นักวิทยาศาสตร์^[16]

ในปรัชญาโบราณความคลางแคลงใจไม่ได้ถูกมองว่าเป็นเพียงทฤษฎีเกี่ยวกับการดำรงอยู่ของความรู้เท่านั้น แต่ยังถูกมองว่าเป็นวิถีชีวิตอีกด้วย ทัศนคติเช่นนี้ได้รับแรงบันดาลใจจากแนวคิดที่ว่าการละทิ้งการตัดสินปัญหาต่างๆ จะนำมาซึ่งความสงบภายใน และด้วยเหตุนี้ จึงทำให้ผู้คลางแคลงใจมีความสุข^{[14] [17] [18]}

ความคลางแคลงใจสามารถจำแนกตามขอบเขตของมันความคลางแคลงใจในระดับท้องถิ่น นั้น เกี่ยวข้องกับการคลางแคลงใจเกี่ยวกับพื้นที่ความรู้เฉพาะ (เช่นความคลางแคลงใจในเชิงศีลธรรมความคลางแคลงใจเกี่ยวกับโลกภายนอก หรือความคลางแคลงใจเกี่ยวกับจิตใจของผู้อื่น) ในขณะที่ความคลางแคลงใจในระดับรุนแรงนั้นอ้างว่าเราไม่สามารถรู้อะไรได้เลย—รวมทั้งเราไม่สามารถรู้เกี่ยวกับการรู้สิ่งใดๆ ได้เลย

ความคลางแคลงใจสามารถจำแนกตามวิธีการได้เช่นกันปรัชญาตะวันตกมีแนวทางพื้นฐานสองแนวทางในการคลางแคลงใจ^[19] ความคลางแคลงใจแบบคาร์ทีเซียน —ตั้งชื่อตามเรอเน เดส์การ์ตส์ซึ่งไม่ใช่คนคลางแคลงใจ แต่ใช้ข้อโต้แย้งแบบคลางแคลงใจแบบดั้งเดิมบางอย่างในหนังสือMeditationsเพื่อช่วยสร้าง แนวทาง เหตุผลนิยม ของเขา ต่อความรู้ — พยายามแสดงให้เห็นว่าข้ออ้างความรู้ที่เสนอมาสามารถถูกตั้งคำถามได้ความคลางแคลงใจแบบอากริปปาเน้นที่การให้เหตุผลมากกว่าความเป็นไปได้ของความสงสัย ตามมุมมองนี้ ไม่มีวิธีใดเลยที่คนเราอาจพยายามหาเหตุผลมาสนับสนุนข้ออ้างได้เพียงพอ คนเราสามารถหาเหตุผลมาสนับสนุนข้ออ้างโดยอ้างอิงจากข้ออ้างอื่นๆ ได้ แต่สิ่งนี้ทำให้เกิดการถดถอยของการให้เหตุผลอย่างไม่สิ้นสุดคนเราอาจใช้ การยืนยัน แบบยึดถือแต่สิ่งนี้ไม่ใช่การให้เหตุผล คนเราอาจใช้การให้เหตุผลแบบวนซ้ำแต่สิ่งนี้ไม่สามารถให้เหตุผลเพื่อสรุปผลได้

สถานการณ์ที่น่าสงสัยคือสถานการณ์สมมติที่สามารถนำมาใช้เป็นข้อโต้แย้งเพื่อความสงสัยเกี่ยวกับข้อเรียกร้องหรือประเภทของข้อเรียกร้องโดยเฉพาะ โดยทั่วไป สถานการณ์สมมติจะตั้งสมมติฐานถึงการมีอยู่ของพลังแห่งการหลอกลวงที่หลอกลวงประสาทสัมผัสของเราและบ่อนทำลายความชอบธรรมของความรู้ที่ได้รับการยอมรับในทางอื่นว่าเป็นธรรม และถูกเสนอขึ้นเพื่อตั้งคำถามถึงข้อเรียกร้องทั่วไปของเราเกี่ยวกับความรู้ โดยให้เหตุผลว่าเราไม่สามารถตัดความเป็นไปได้ที่สถานการณ์ที่น่าสงสัยจะเป็นจริงออกไปได้ สถานการณ์ที่น่าสงสัยได้รับความสนใจอย่างมากในปรัชญาตะวันตกสมัยใหม่

สถานการณ์ที่น่าสงสัยครั้งแรกในปรัชญาตะวันตก สมัยใหม่ ปรากฏอยู่ในหนังสือ Meditations on First PhilosophyของRené Descartesในตอนท้ายของ Meditation เล่มแรก Descartes เขียนว่า: "ข้าพเจ้าขอสันนิษฐานว่า... ปีศาจชั่วร้ายบางตัวที่มีพลังอำนาจสูงสุดและเจ้าเล่ห์ได้ใช้พลังทั้งหมดของมันเพื่อหลอกลวงข้าพเจ้า"

• “ ปัญหาปีศาจชั่วร้าย ” หรือที่เรียกอีกอย่างว่า “ปีศาจชั่วร้ายของเดส์การ์ตส์” ถูกเสนอขึ้นครั้งแรกโดยเรอเน เดส์การ์ตส์ โดยปัญหาดังกล่าวเป็นการกล่าวถึงความเป็นไปได้ที่สิ่งมีชีวิตผู้หนึ่งอาจจงใจหลอกลวงผู้อื่นให้เชื่อสิ่งที่คิดว่าเป็นความจริงอย่างผิดๆ
• สมมติฐาน " สมองในถัง " เป็นแนวคิดทางวิทยาศาสตร์ร่วมสมัย โดยตั้งสมมติฐานว่าสมองของมนุษย์อาจเป็นเพียงสมองที่แยกส่วนออกจากร่างกายและถูกเก็บไว้ในถังและได้รับสัญญาณประสาทสัมผัสที่ผิดพลาดจากนักวิทยาศาสตร์ที่บ้าคลั่ง นอกจากนี้ สมมติฐานยังระบุด้วยว่า เนื่องจากสมองในถังไม่มีทางรู้ได้ว่ามันคือสมองในถัง จึงไม่สามารถพิสูจน์ได้ว่าเราไม่ใช่สมองในถัง
• “ ข้อโต้แย้งเรื่องความฝัน ” ที่ถูกเสนอโดยทั้งเรอเน เดส์การ์ตส์และจวงจื่อถือว่าความจริงนั้นไม่อาจแยกแยะจากความฝันได้
• “ สมมติฐานห้านาที ” ที่ได้รับการเสนอโดย เบอร์ทรานด์ รัสเซลล์โดยเฉพาะแสดงให้เห็นว่าเราไม่สามารถพิสูจน์ได้ว่าโลกไม่ได้ถูกสร้างขึ้นเมื่อห้านาทีที่แล้ว (พร้อมกับความทรงจำเท็จและหลักฐานเท็จที่ชี้ให้เห็นว่าโลกไม่เพียงแต่เกิดขึ้นเมื่อห้านาทีเท่านั้น)
• “ สมมติฐานความเป็นจริงจำลอง ” หรือ “ สมมติฐาน เมทริกซ์ ” แสดงให้เห็นว่าทุกคน หรือแม้แต่จักรวาลทั้งหมด อาจอยู่ในระบบจำลองคอมพิวเตอร์หรือความเป็นจริงเสมือนก็ได้
• ทฤษฎี “ อัตตาธิปไตย ” ที่อ้างว่าความรู้เกี่ยวกับโลกเป็นเพียงภาพลวงตาของตัวตน

ลัทธิคลางแคลงใจในฐานะ ทัศนะ ทางญาณวิทยาตั้งคำถามว่าความรู้มีความเป็นไปได้หรือไม่ ซึ่งแตกต่างจากแนวปฏิบัติทางลัทธิคลางแคลงใจอื่นๆ ที่เป็นที่รู้จัก เช่นลัทธิคลางแคลงใจแบบเดส์การ์ตส์ เนื่องจากลัทธิคลางแคลงใจมุ่งเป้าไปที่ความรู้โดยทั่วไป แทนที่จะมุ่งไปที่ความรู้เฉพาะประเภท

ผู้คลางแคลงใจโต้แย้งว่าความเชื่อในสิ่งใดสิ่งหนึ่งไม่สามารถพิสูจน์ได้ว่ามีความรู้เกี่ยวกับสิ่งนั้น ในเรื่องนี้ ผู้คลางแคลงใจคัดค้านลัทธิพื้นฐานนิยมซึ่งระบุว่ามีจุดยืนพื้นฐานที่พิสูจน์ได้ในตัวเองหรือเกินกว่าจะพิสูจน์ได้ โดยไม่ต้องอ้างอิงถึงจุดยืนอื่น (ตัวอย่างหนึ่งของลัทธิพื้นฐานนิยมดังกล่าวอาจพบได้ในจริยศาสตร์ของสปิโนซา )

ในบรรดาข้อโต้แย้งอื่นๆ ผู้คลางแคลงใจใช้ไตรภาคแห่งมุนช์เฮาเซนและปัญหาของเกณฑ์เพื่ออ้างว่าไม่ สามารถบรรลุความเชื่อ บางอย่างได้ ตำแหน่งนี้เรียกว่า "ลัทธิคลางแคลงใจทั่วโลก" หรือ " ลัทธิคลางแคลงใจแบบสุดโต่ง " ผู้สนับสนุนหลักปรัชญานิยมใช้ไตรภาคเดียวกันเพื่อเป็นข้ออ้างในการเรียกร้องความถูกต้องของความเชื่อพื้นฐาน^{[ ต้องการอ้างอิง ]} ลัทธินิฮิลนิยมทางญาณวิทยาปฏิเสธความเป็นไปได้ของความรู้ของมนุษย์ แต่ไม่จำเป็นต้องเป็นความรู้โดยทั่วไป

ความคลางแคลงใจทางญาณวิทยาแบ่งเป็น 2 ประเภท ซึ่งสามารถเรียกได้ว่าความคลางแคลงใจแบบลดทอนและความคลางแคลงใจแบบไม่ลดทอน ทั้งสองรูปแบบมีความแตกต่างกันแต่ก็ยังคงเป็นรูปแบบที่แท้จริงของความคลางแคลงใจความคลางแคลงใจแบบลดทอนไม่ยอมรับการอ้างความรู้ที่ "เข้มแข็ง" หรือ "เข้มงวด" แต่จะยอมรับการอ้างความรู้ที่อ่อนแอกว่า การอ้างความรู้ที่อ่อนแอเหล่านี้สามารถเรียกได้ว่าเป็น "ความรู้เสมือนจริง" แต่ต้องเป็นความเชื่อที่มีเหตุผล ผู้คลางแคลงใจแบบลดทอนบางคนก็เป็นผู้ที่ไม่ เชื่อ ในสิ่งผิดพลาดโดยโต้แย้งว่าความรู้ไม่จำเป็นต้องมีความแน่นอน ผู้คลางแคลงใจแบบลดทอนยึดมั่นว่าความรู้ไม่จำเป็นต้องมีความแน่นอน และความเชื่อหลายอย่างในทางปฏิบัติมีความแน่นอนถึงจุดที่สามารถนำไปปฏิบัติได้อย่างปลอดภัยเพื่อดำเนินชีวิตที่สำคัญและมีความหมาย ความคลางแคลงใจแบบไม่ลดทอนปฏิเสธการอ้างความรู้เสมือนจริงและความรู้ที่แข็งแกร่ง^[20]การกำหนดลักษณะของความรู้ว่าแข็งแกร่ง อ่อนแอ เสมือน หรือแท้จริง สามารถกำหนดได้แตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับมุมมองของบุคคล ตลอดจนการกำหนดลักษณะของความรู้ ผู้คลางแคลงใจอย่างเต็มตัวเชื่อว่าความจริงที่เป็นรูปธรรมนั้นไม่สามารถรู้ได้ และมนุษย์ควรอาศัยอยู่ในสภาพแวดล้อมที่แยกตัวออกไปเพื่อให้ได้รับความสงบทางจิตใจ นั่นเป็นเพราะว่าทุกสิ่งทุกอย่างนั้นเปลี่ยนแปลงไปตามที่พวกเขาคิดและสัมพันธ์กัน การปฏิเสธที่จะตัดสินนั้นมีความสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากไม่มีความรู้ มีเพียงความคิดเห็นที่เป็นไปได้เท่านั้น^[20]

ความคลางแคลงใจทางปรัชญาได้รับการวิพากษ์วิจารณ์ในหลากหลายรูปแบบ การวิพากษ์วิจารณ์บางส่วนมองว่าเป็นแนวคิดที่หักล้างตัวเองในขณะที่บางส่วนก็ชี้ให้เห็นว่ามันเป็นสิ่งที่ไม่น่าเชื่อถือ เป็นไปไม่ได้ในทางจิตวิทยา หรือเป็นเกมทางปัญญาที่ไร้จุดหมาย ตำแหน่งนี้ขึ้นอยู่กับแนวคิดที่ว่าความคลางแคลงใจทางปรัชญาไม่เพียงปฏิเสธการมีอยู่ของความรู้เท่านั้น แต่ยังดูเหมือนจะทำให้ความรู้อ้างตัวในเวลาเดียวกันอีกด้วย^{[9] [21] [22]}ตัวอย่างเช่น การอ้างว่าไม่มีความรู้ดูเหมือนจะเป็นการอ้างตัวว่ามีความรู้ ปัญหานี้มีความเกี่ยวข้องโดยเฉพาะกับความคลางแคลงใจทางปรัชญาในรูปแบบต่างๆ ที่ปฏิเสธความรู้ทุกรูปแบบ ดังนั้น ความคลางแคลงใจทั่วโลกจึงปฏิเสธว่าการอ้างสิทธิ์ใดๆ ก็ตามมีเหตุผลแต่จากนั้นก็เสนอข้อโต้แย้งเพื่อพยายามหาเหตุผลสนับสนุนการปฏิเสธดังกล่าวอย่างมีเหตุผล^[21]ความคลางแคลงใจทางปรัชญาบางส่วนตอบสนองต่อการคัดค้านนี้โดยจำกัดการปฏิเสธความรู้ให้อยู่ในขอบเขตเฉพาะบางสาขาโดยไม่ปฏิเสธการมีอยู่ของความรู้โดยทั่วไป การป้องกันอีกประการหนึ่งประกอบด้วยการเข้าใจความสงสัยทางปรัชญาไม่ใช่ในฐานะทฤษฎีแต่ในฐานะเครื่องมือหรือวิธีการในกรณีนี้ อาจใช้ความสงสัยนั้นได้อย่างมีประโยชน์ในการปฏิเสธและปรับปรุงระบบปรัชญา แม้ว่าจะมีข้อบกพร่องในฐานะทฤษฎีก็ตาม^{[9] [15]}

คำวิจารณ์อีกประการหนึ่งระบุว่าความคลางแคลงใจทางปรัชญาเป็นสิ่งที่ขัดกับสัญชาตญาณอย่างมาก โดยชี้ให้เห็นว่ามันห่างไกลจากชีวิตปกติมากเพียงใด^{[8] [9]}ตัวอย่างเช่น ดูเหมือนจะไม่สามารถปฏิบัติได้จริง หากไม่ใช่เป็นไปไม่ได้ทางจิตวิทยา ที่จะระงับความเชื่อทั้งหมดในเวลาเดียวกัน และแม้ว่าจะทำได้ ก็ไม่ควรทำเช่นนั้น เนื่องจาก "ผู้ที่คลางแคลงใจอย่างสมบูรณ์จะลงเอยด้วยการอดอาหารตาย หรือเดินชนกำแพงหรือออกไปนอกหน้าต่าง" ^[9]คำวิจารณ์นี้สามารถยอมรับได้ว่ามีข้อโต้แย้งบางประการที่สนับสนุนความคลางแคลงใจทางปรัชญา อย่างไรก็ตาม มีการอ้างว่าข้อโต้แย้งเหล่านี้ไม่แข็งแกร่งพอที่จะสนับสนุนข้อสรุปที่รุนแรงดังกล่าว^{[8] นักปรัชญา} ที่ใช้สามัญสำนึกปฏิบัติตามแนวคิดนี้โดยโต้แย้งว่าความเชื่อตามสามัญสำนึกทั่วไปมีความน่าเชื่อถือมากกว่าข้อโต้แย้งที่ซับซ้อนของนักคลางแคลงใจมาก^{[8] ตัวอย่างเช่น} จอร์จ เอ็ดเวิร์ด มัวร์พยายามหักล้างความคลางแคลงใจเกี่ยวกับการดำรงอยู่ของโลกภายนอก ไม่ใช่ด้วยการโต้แย้งกับข้อโต้แย้งที่ซับซ้อน แต่ใช้การสังเกตง่ายๆว่าเขามีมือสองข้างสำหรับมัวร์ การสังเกตนี้เป็นแหล่งความรู้ที่เชื่อถือได้ซึ่งไม่เข้ากันกับความคลางแคลงใจต่อโลกภายนอก เนื่องจากบ่งชี้ว่าวัตถุทางกายภาพอย่างน้อยสองชิ้นมีอยู่จริง^{[23] [8]}

ข้อโต้แย้งที่เกี่ยวข้องอย่างใกล้ชิดมองว่าความคลางแคลงใจทางปรัชญาเป็น "กิจกรรมทางวิชาการที่ไร้ประโยชน์" หรือ "การเสียเวลา" ^[10]ซึ่งมักจะอิงจากความคิดที่ว่า เนื่องจากในตอนแรกมันดูไม่น่าเชื่อถือและอยู่ห่างไกลจากชีวิตประจำวัน มันจึงแทบไม่มีหรือไม่มีคุณค่าในทางปฏิบัติเลย^{[9] [15]}ในเรื่องนี้อาร์เธอร์ โชเพนฮาวเออร์เปรียบเทียบตำแหน่งของความคลางแคลงใจแบบสุดโต่งกับป้อมปราการชายแดนที่ควรละเลยเสียดีกว่า มันแข็งแกร่งแต่กองกำลังรักษาการณ์ของมันไม่ได้เป็นภัยคุกคามใดๆ เนื่องจากมันไม่เคยก้าวเท้าออกไปนอกป้อมปราการเลย^[24]การปกป้องความคลางแคลงใจทางปรัชญาอย่างหนึ่งก็คือ มันส่งผลกระทบอย่างสำคัญต่อประวัติศาสตร์ของปรัชญาโดยรวม ไม่ใช่แค่ในหมู่นักปรัชญาที่คลางแคลงใจเท่านั้น เนื่องมาจากทัศนคติเชิงวิพากษ์วิจารณ์ของมัน ซึ่งยังคงเป็นความท้าทายอย่างต่อเนื่องต่อรากฐานของญาณวิทยาของทฤษฎีปรัชญาต่างๆ มันมักจะกระตุ้นให้เกิดการตอบสนองที่สร้างสรรค์จากนักปรัชญาคนอื่นๆ เมื่อพยายามปรับเปลี่ยนทฤษฎีที่ได้รับผลกระทบเพื่อหลีกเลี่ยงปัญหาของความคลางแคลงใจ^{[9] [14]}

ตามความเห็นของ Pierre Le Morvan มีการตอบสนองเชิงลบทั่วไปสองแบบต่อความคลางแคลงใจทางปรัชญา ประการแรก มองว่าความคลางแคลงใจเป็นภัยคุกคามต่อทฤษฎีปรัชญาทุกประเภท และพยายามหักล้างความคลางแคลงใจดังกล่าว ตามความเห็นที่สอง ความคลางแคลงใจทางปรัชญาเป็นสิ่งที่ไร้ประโยชน์และควรหลีกเลี่ยงโดยสิ้นเชิง เลอ มอร์วองเองเสนอทางเลือกที่สามในเชิงบวก คือ ใช้เป็นเครื่องมือทางปรัชญาในบางกรณีที่เลือกมาเพื่อเอาชนะอคติและส่งเสริมภูมิปัญญาเชิงปฏิบัติ^[15]

Part of a series on
Pyrrhonism
Pyrrhonists Pyrrho Timon of Phlius Aenesidemus Agrippa the Skeptic Sextus Empiricus
Concepts Ataraxia Acatalepsy Adiaphora Aporia Dogma Epoché
Similar philosophies Empiric school Epilogism Academic skepticism
Modern influence Münchhausen trilemma Benson Mates Robert Fogelin
Philosophy portal
v t e

นักสงสัยชาวกรีกโบราณไม่ใช่ "นักสงสัย" ในความหมายร่วมสมัยของความสงสัยเฉพาะที่เลือกสรร ความกังวลของพวกเขาคือด้านญาณวิทยา โดยสังเกตว่าการอ้างความจริงไม่สามารถสนับสนุนได้อย่างเพียงพอ และด้านจิตบำบัด โดยสังเกตว่าความเชื่อทำให้เกิดการรบกวนทางจิต

ประเพณี ของลัทธิ คลางแคลงใจแบบระบบในโลกตะวันตกย้อนกลับไปได้อย่างน้อยถึงยุค ของ ไพร์โรแห่งเอลิส (ก่อนคริสตกาล 360 ปีก่อน คริสตกาล ) และอาจย้อนไปถึง ยุคของ เซโนฟาเนส (ก่อน คริสตกาล  570 ปีก่อน คริสตกาล ) ลัทธิคลางแคลงใจบางส่วนยังปรากฏอยู่ในหมู่ " นักปราชญ์ ในศตวรรษที่ 5 [ซึ่ง] พัฒนารูปแบบการโต้วาทีซึ่งเป็นบรรพบุรุษของการโต้แย้งเชิงคลางแคลงใจ พวกเขาภูมิใจในการโต้แย้งในลักษณะที่น่าเชื่อถือสำหรับทั้งสองฝ่ายในประเด็นเดียวกัน" ^[25]

ในปรัชญาเฮลเลนิสติกแนวคิด แบบ ไพร์โรนิสม์และแนวคิดแบบนักวิชาการเป็นสองสำนักของปรัชญาเชิงวิจารณ์ ต่อมาคำว่าวิชาการและไพร์โรนิสม์ถูกใช้เพื่อหมายถึงนักวิจารณ์บ่อย ครั้ง

เช่นเดียวกับ ปรัชญากรีกอื่นๆเป้าหมายของ Pyrrhonism คือความสุขซึ่งพวก Pyrrhonists แสวงหาผ่านการบรรลุถึงภาวะจิตใจที่ไม่วิตกกังวล ซึ่งพวกเขาพบว่าสามารถเกิดขึ้นได้โดยการสร้างสภาวะของยุคสมัย (การระงับการตัดสิน) เกี่ยวกับเรื่องที่ไม่ชัดเจน ยุคสมัยอาจเกิดขึ้นได้โดยการนำหลักคำสอนหนึ่งมาเปรียบเทียบกับอีกหลักคำสอนหนึ่งเพื่อทำลายความเชื่อ และโดยการตั้งคำถามว่าความเชื่อนั้นสามารถพิสูจน์ได้หรือไม่ เพื่อสนับสนุนการตั้งคำถามนี้ พวก Pyrrhonists ได้พัฒนาข้อโต้แย้งเชิงสงสัยที่อ้างถึงข้างต้น (สิบรูปแบบของ Aenesidemusและห้ารูปแบบของ Agrippa ) ^[26]ซึ่งแสดงให้เห็นว่าความเชื่อนั้นไม่สามารถพิสูจน์ได้: ^[27]

ตามคำบอกเล่าเรื่องราวชีวิตของ Pyrrho โดยTimon แห่ง Phlius นักเรียนของเขา Pyrrho ยกย่องหนทางที่จะมีความสุขและความสงบ:

“สิ่งต่างๆ ล้วนมีความไม่เป็นกลาง ไม่แน่นอน และไม่มีการกำหนดตายตัว ดังนั้น ทั้งความรู้สึกและความเห็นของเราจึงไม่จริงหรือเท็จ ดังนั้น เราไม่ควรเชื่อสิ่งเหล่านี้ แต่ควรไม่มีความคิดเห็น ไม่มีอคติ และไม่หวั่นไหว พูดถึงทุกสิ่งว่าไม่มีอะไรมากกว่าไม่มี หรือทั้งสองอย่างมีและไม่มี หรือไม่มีและไม่มี^[28]

ลัทธิไพร์โรนิสม์เริ่มจางหายไปจากการเคลื่อนไหวหลังจากการเสียชีวิตของทิมอน ลูกศิษย์ของไพร์โร^[29]สถาบันค่อยๆ กลายเป็นลัทธิที่ยึดมั่นในลัทธิมากขึ้น^[30]จนกระทั่งในศตวรรษแรกก่อนคริสตศักราช ไอเนซิเดมัสได้ประณามนักวิชาการว่าเป็น "พวกสโตอิกที่ต่อสู้กับพวกสโตอิก" โดยแยกตัวออกจากสถาบันเพื่อฟื้นคืนลัทธิไพร์โรนิสม์^[30] ผลงานที่มีชื่อเสียงที่สุดของไอเนซิเดมัสเกี่ยวกับลัทธิคลางแคลงใจคือหนังสือที่สูญหายไปแล้วของเขา ชื่อว่าPyrrhonian Discoursesซึ่งเรารู้จักเฉพาะผ่านโฟติอุสเซ็กตัส เอมพิริคัสและในระดับที่น้อยกว่า นั้นคือ ไดโอจีเนส ลาเอร์ติอุส ข้อโต้แย้งของพวกคลางแคลงใจที่เกี่ยวข้องอย่างใกล้ชิดที่สุดกับไอเนซิเดมัสคือโหมดทั้งสิบที่อธิบายไว้ข้างต้นซึ่งออกแบบมาเพื่อกระตุ้นยุค[ ^26]

งานของSextus Empiricus (ราว ค.ศ. 200) เป็นบันทึกหลักที่หลงเหลืออยู่ของ Pyrrhonism โบราณ นานก่อนสมัยของ Sextus สถาบันได้ละทิ้งลัทธิคลางแคลงใจและถูกทำลายในฐานะสถาบันอย่างเป็นทางการ^{[30] [31] [32]} Sextus ได้รวบรวมและพัฒนาข้อโต้แย้งเชิงคลางแคลงใจของพวก Pyrrhonists ต่อไป ซึ่งส่วนใหญ่มุ่งเป้าไปที่พวกสโตอิก แต่รวมถึงการโต้แย้งต่อสำนัก ปรัชญาเฮลเลนิสติกทั้งหมดรวมถึงนักคลางแคลงใจในลัทธิวิชาการด้วย

Sextus ซึ่งเป็นผู้ประพันธ์งานของนักวิจารณ์กรีกที่ยังคงหลงเหลืออยู่อย่างเป็นระบบที่สุด ได้ตั้งข้อสังเกตว่ามีรูปแบบของความสงสัยอย่างน้อยสิบรูปแบบ รูปแบบเหล่านี้สามารถแบ่งย่อยออกเป็นสามประเภท ได้แก่ ความสงสัยของผู้รับรู้ในเชิงอัตวิสัย ความสงสัยในโลกวัตถุและความสัมพันธ์ระหว่างผู้รับรู้กับโลก^[33]ข้อโต้แย้งของเขาเป็นดังนี้

หากพิจารณาตามความเป็นจริงแล้วพลังของประสาทสัมผัสและการใช้เหตุผลอาจแตกต่างกันไปในแต่ละคน และเนื่องจากความรู้เป็นผลผลิตของสิ่งหนึ่งหรืออีกสิ่งหนึ่ง และเนื่องจากไม่มีสิ่งใดน่าเชื่อถือ ความรู้จึงดูเหมือนจะตกอยู่ในปัญหา ตัวอย่างเช่น ผู้ที่ มองไม่เห็นสีจะมองโลกแตกต่างไปจากคนอื่นๆ อย่างสิ้นเชิง ยิ่งไปกว่านั้น เราไม่สามารถให้สิทธิพิเศษตามพลังของเหตุผลได้ เช่น การถือว่าสัตว์ที่ใช้เหตุผลเป็นพาหะของความรู้มากกว่าสัตว์ที่ไม่ใช้เหตุผล เนื่องจากสัตว์ที่ไม่ใช้เหตุผลยังคงเชี่ยวชาญในการนำทางสิ่งแวดล้อม ซึ่งบ่งบอกถึงความสามารถในการ "รู้" เกี่ยวกับบางแง่มุมของสิ่งแวดล้อม

ประการที่สอง บุคลิกภาพของแต่ละบุคคลอาจส่งผลต่อสิ่งที่พวกเขาสังเกตเห็นได้เช่นกัน เนื่องจาก (มีการโต้แย้งว่า) การตั้งค่าต่างๆ ขึ้นอยู่กับการรับรู้ทางประสาทสัมผัส ความแตกต่างของการตั้งค่าต่างๆ อาจเกิดจากความแตกต่างในวิธีที่ผู้คนได้รับผลกระทบจากวัตถุนั้นๆ (เอ็มพิริคัส:56)

ประการที่สาม การรับรู้ของประสาทสัมผัสแต่ละอย่างดูเหมือนจะไม่มีอะไรเหมือนกันกับประสาทสัมผัสอื่นๆ กล่าวคือ สี "แดง" แทบไม่มีความเกี่ยวข้องกับความรู้สึกเมื่อสัมผัสวัตถุสีแดงเลย สิ่งนี้จะปรากฏชัดเมื่อประสาทสัมผัสของเรา "ไม่สอดคล้อง" กัน ตัวอย่างเช่น ภาพลวงตาแสดงคุณลักษณะบางอย่างที่มองเห็นได้ แต่ไม่ตอบสนองต่อประสาทสัมผัสประเภทอื่น ในกรณีนั้น ประสาทสัมผัสอื่นๆ ของเราก็จะเอาชนะการรับรู้ของการมองเห็นได้ แต่บุคคลนั้นอาจขาดพลังการรับรู้เพียงพอที่จะเข้าใจโลกทั้งใบได้ หากบุคคลนั้นมีประสาทสัมผัสเพิ่มเติม บุคคลนั้นอาจรับรู้สิ่งต่างๆ ในลักษณะที่ประสาทสัมผัสทั้งห้าในปัจจุบันไม่สามารถบอกเราได้ เมื่อพิจารณาว่าประสาทสัมผัสของเราไม่น่าเชื่อถือโดยการดึงดูดประสาทสัมผัสอื่นๆ ดังนั้น ประสาทสัมผัสของเราอาจไม่สมบูรณ์ (เมื่อเทียบกับประสาทสัมผัสที่สมบูรณ์แบบกว่าบางอย่างที่เราไม่มี) ดังนั้นจึงสรุปได้ว่าประสาทสัมผัสทั้งหมดของเราอาจไม่น่าเชื่อถือได้ (เอ็มพิริคัส:58)

ประการที่สี่ สถานการณ์ที่เรารับรู้สิ่งใดๆ อาจเป็นไปตามธรรมชาติหรือไม่เป็นธรรมชาติ กล่าวคือ อาจอยู่ในสภาวะตื่นหรือหลับ แต่เป็นไปได้อย่างยิ่งที่สิ่งต่างๆ ในโลกจะเป็นเหมือนอย่างที่ปรากฏต่อผู้ที่อยู่ในสภาวะที่ไม่เป็นธรรมชาติ (กล่าวคือ หากทุกสิ่งเป็นเพียงความฝันอันซับซ้อน) (เอ็มไพริคัส:59)

เราอาจมีเหตุผลสำหรับความสงสัยที่ขึ้นอยู่กับความสัมพันธ์ระหว่าง "ข้อเท็จจริง" ที่เป็นวัตถุและประสบการณ์ส่วนตัวตำแหน่ง ระยะทาง และที่ตั้งของวัตถุอาจส่งผลต่อการรับรู้ของบุคคล เช่น เมื่อมองจากปลายด้านหนึ่ง ชานระเบียงอาจดูเรียวลง แต่เมื่อมองอีกด้านหนึ่งจะดูสมมาตร และลักษณะเหล่านี้ก็แตกต่างกัน เนื่องจากเป็นลักษณะที่แตกต่างกัน การเชื่อว่าวัตถุมีคุณสมบัติทั้งสองอย่างในเวลาเดียวกันก็เท่ากับเชื่อว่าวัตถุมีคุณสมบัติที่ขัดแย้งกันสองอย่าง เนื่องจากเรื่องนี้เป็นเรื่องไร้สาระ เราจึงไม่ควรตัดสินว่าวัตถุมีคุณสมบัติใดบ้างเนื่องจากประสบการณ์ที่ขัดแย้งกัน (เอ็มพิริคัส:63)

นอกจากนี้ เราอาจสังเกตได้ว่าสิ่งต่างๆ ที่เรารับรู้นั้น ในบางแง่ก็ถูกปนเปื้อนด้วยประสบการณ์ การรับรู้ใดๆ ที่เกิดขึ้น เช่น การรับรู้เก้าอี้ มักจะรับรู้ในบริบทใดบริบทหนึ่งเสมอ (เช่น ข้างโต๊ะ บนเสื่อ เป็นต้น) เนื่องจากเป็นกรณีนี้ เราจึงมักพูดถึงความคิดที่เกิดขึ้นในบริบทของสิ่งอื่นๆ ที่มาคู่กันเท่านั้น ดังนั้น เราไม่มีทางรู้ได้เลยว่าสิ่งนั้นเป็นอย่างไร แต่รู้ได้เพียงว่าสิ่งนั้นปรากฏต่อเราอย่างไรในบริบทนั้น (เอ็มพิริคัส: 64)

ในแนวทางเดียวกัน ผู้ที่ไม่เชื่ออาจยืนกรานว่าทุกสิ่งมีความสัมพันธ์กัน โดยโต้แย้งว่า:

1. ลักษณะที่ปรากฏโดยสมบูรณ์นั้นย่อมแตกต่างจากลักษณะที่ปรากฏแบบสัมพันธ์กัน หรืออาจจะไม่แตกต่างก็ได้
2. หากสิ่งที่สัมบูรณ์ไม่ต่างจากสิ่งที่สัมพันธ์กัน มันก็ย่อมเป็นสิ่งที่สัมพันธ์กันเอง
3. แต่ถ้าสิ่งที่แน่นอนแตกต่างจากสิ่งที่สัมพันธ์กัน มันก็จะเป็นสิ่งที่สัมพันธ์กัน เพราะสิ่งทั้งหมดที่แตกต่างกันจะต้องแตกต่างจากบางสิ่งบางอย่าง และการ "แตกต่าง" จากบางสิ่งบางอย่างก็คือการสัมพันธ์กับบางสิ่งบางอย่าง (เอ็มไพริคัส:67)

ในที่สุด มีเหตุผลที่จะไม่เชื่อว่าเราจะรู้บางสิ่งบางอย่างได้จากการมองปัญหาในการทำความเข้าใจวัตถุด้วยตัวเอง เมื่อพิจารณาสิ่งต่างๆ แต่ละอย่าง อาจดูแตกต่างอย่างมากจากเมื่อนำมารวมกันเป็นจำนวนมาก เช่น ขี้เลื่อยเขาแพะจะมีสีขาวเมื่อพิจารณาเพียงลำพัง แต่เขาที่สมบูรณ์กลับ^{เป็นสีดำ}

นักปรัชญาชาวกรีกโบราณ ที่ยึด หลัก Pyrrhonistได้พัฒนาชุดข้อโต้แย้งขึ้นมาเพื่อแสดงให้เห็นว่าข้ออ้างเกี่ยวกับความเป็นจริงนั้นไม่สามารถหาเหตุผลมาสนับสนุนได้เพียงพอ ชุดข้อโต้แย้งทั้งสองนี้เป็นที่รู้จักกันดี ชุดที่เก่าแก่ที่สุดเรียกว่า10 ทรอปของ Aenesidemusแม้ว่าจะไม่เป็นที่ทราบแน่ชัดว่าเขาเป็นผู้คิดค้นทรอปเหล่านี้ ขึ้นมา หรือเพียงแค่จัดระบบพวกมันจากผลงานของนักปรัชญาชาวกรีกโบราณก็ตาม ทรอปเหล่านี้แสดงถึงเหตุผลของยุค ( การระงับการตัดสิน ) ดังต่อไปนี้:

1. สัตว์ต่างชนิดกันแสดงรูปแบบการรับรู้ที่แตกต่างกันออกไป
2. ความแตกต่างที่คล้ายคลึงกันนี้จะเห็นได้ในแต่ละบุคคล
3. สำหรับผู้ชายคนเดียวกัน ข้อมูลที่รับรู้ด้วยประสาทสัมผัสเป็นสิ่งที่ขัดแย้งในตัวเอง
4. นอกจากนี้ ยังแตกต่างกันไปตามการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพอีกด้วย
5. นอกจากนี้ข้อมูลนี้ยังแตกต่างกันไปตามความสัมพันธ์ในท้องถิ่น
6. วัตถุจะถูกรู้จักเพียงโดยอ้อมผ่านตัวกลางเช่นอากาศ ความชื้น ฯลฯ
7. วัตถุเหล่านี้จะอยู่ในสภาวะที่มีการเปลี่ยนแปลงของสี อุณหภูมิ ขนาด และการเคลื่อนไหวอยู่ตลอดเวลา
8. การรับรู้ทั้งหมดนั้นสัมพันธ์กันและมีปฏิสัมพันธ์กัน
9. ความประทับใจของเรากลายเป็นสิ่งสำคัญน้อยลงจากการทำซ้ำและทำตามธรรมเนียม
10. มนุษย์ทุกคนได้รับการเลี้ยงดูด้วยความเชื่อที่แตกต่างกัน ภายใต้กฎหมายและเงื่อนไขทางสังคมที่แตกต่างกัน

อีกชุดหนึ่งเรียกว่า5 โทรปของอากริปปา :

1. ความเห็นที่แตกต่าง – ความไม่แน่นอนที่แสดงออกมาจากความเห็นที่แตกต่างกันระหว่างนักปรัชญาและผู้คนโดยทั่วไป
2. ก้าวหน้าไปอย่างไม่สิ้นสุด – การพิสูจน์ทั้งหมดขึ้นอยู่กับเรื่องราวที่ต้องการการพิสูจน์ และดำเนินต่อไปอย่างไม่สิ้นสุด นั่นคืออาร์กิวเมนต์การถดถอย
3. ความสัมพันธ์ – ทุกสิ่งทุกอย่างจะเปลี่ยนแปลงไปตามความสัมพันธ์ที่เปลี่ยนไป หรือตามที่เรามองจากมุมมองที่แตกต่างกัน
4. ข้อสันนิษฐาน – ความจริงที่ยืนยันนั้นขึ้นอยู่กับข้อสันนิษฐานที่ไม่ได้รับการสนับสนุน
5. ความเป็นวัฏจักร – ความจริงที่ถูกยืนยันเกี่ยวข้องกับการพิสูจน์แบบวัฏจักร

ตามที่ วิกเตอร์ โบรชาร์ดกล่าวไว้ว่า"ทรอปทั้งห้านี้สามารถถือได้ว่าเป็นการกำหนดแนวคิดเชิงปรัชญาที่รุนแรงและแม่นยำที่สุดเท่าที่เคยมีมา ในแง่หนึ่ง ทรอปทั้งห้านี้ยังคงเป็นสิ่งที่ไม่อาจต้านทานได้จนถึงทุกวันนี้" ^[34]

ความคิดของ Pyrrho มีอิทธิพลต่อPlatonic Academy ในเวลาต่อมา ซึ่งเกิดขึ้นก่อนในความคลางแคลงใจทางวิชาการของMiddle Academyภายใต้การนำของArcesilaus (ประมาณ 315 - 241 ปีก่อนคริสตศักราช) และNew Academyภายใต้ การนำของ Carneades (ประมาณ 213 - 129 ปีก่อนคริสตศักราช) Clitomachusซึ่งเป็นศิษย์ของ Carneades ตีความปรัชญาของครูของเขาว่าแนะนำคำอธิบายความรู้ที่อิงตามความจริงที่เหมือนจริง นักการเมืองและนักปรัชญาชาวโรมันอย่างCiceroก็เป็นผู้ยึดมั่นในความคลางแคลงใจของ New Academy เช่นกัน แม้ว่าการกลับไปสู่ แนวทางที่ ยึดมั่นในหลักการ มากขึ้น ของโรงเรียนจะเริ่มเกิดขึ้นแล้วก็ตาม

ในปี ค.ศ. 386 ออกัสตินได้ตีพิมพ์Contra Academicos (ต่อต้านกลุ่ม Academic Skepticos) ซึ่งเป็นการโต้แย้งต่อข้อเรียกร้องของกลุ่ม Academic Skeptics (266–90 ปีก่อนคริสตกาล) โดยให้เหตุผลดังต่อไปนี้:

• การคัดค้านจากข้อผิดพลาด: ด้วยเหตุผล ออกัสตินโต้แย้งว่าความสงสัยทางปรัชญาไม่ได้นำไปสู่ความสุขอย่างที่นักวิชาการผู้สงสัยอ้าง ข้อโต้แย้งของเขาสรุปได้ดังนี้:
  1. คนฉลาดใช้ชีวิตตามเหตุผลจึงจะมีความสุขได้
  2. ผู้ที่แสวงหาความรู้แต่ไม่เคยพบเลยว่าผิด
  3. การคัดค้านเรื่องความไม่สมบูรณ์แบบ: คนที่ผิดพลาดจะไม่มีความสุข เพราะการผิดพลาดคือความไม่สมบูรณ์แบบ และผู้คนไม่สามารถมีความสุขกับความไม่สมบูรณ์แบบได้
  4. สรุป: ผู้ที่ยังคงแสวงหาความรู้อยู่ย่อมไม่มีความสุข^{[35] [36]}
• ข้อผิดพลาดของการไม่ยินยอม: ข้อโต้แย้งของออกัสตินที่ว่าการระงับความเชื่อไม่ได้ป้องกันความผิดพลาดได้อย่างสมบูรณ์ ข้อโต้แย้งของเขาสรุปได้ดังต่อไปนี้
  1. บทนำของข้อผิดพลาด: ให้ P เป็นจริง หากบุคคลไม่เชื่อ P เนื่องจากระงับความเชื่อเพื่อหลีกเลี่ยงข้อผิดพลาด บุคคลนั้นก็กระทำผิดเช่นกัน
  2. เรื่องเล่าของนักเดินทางสองคน: นักเดินทาง A และ B พยายามจะไปถึงจุดหมายเดียวกัน เมื่อถึงจุดแยกทาง คนเลี้ยงแกะผู้น่าสงสารบอกให้พวกเขาไปทางซ้าย นักเดินทาง A เชื่อเขาในทันทีและไปถึงจุดหมายที่ถูกต้อง นักเดินทาง B ไม่เชื่อและเชื่อคำแนะนำของชาวเมืองที่แต่งตัวดีให้ไปทางขวาแทน เพราะคำแนะนำของเขาฟังดูน่าเชื่อถือกว่า อย่างไรก็ตาม ชาวเมืองคนนี้เป็นนักต้มตุ๋นดังนั้น นักเดินทาง B จึงไม่เคยไปถึงจุดหมายที่ถูกต้อง
  3. เกร็ดเล็กเกร็ดน้อยเกี่ยวกับผู้ล่วงประเวณี: ชายคนหนึ่งละทิ้งความเชื่อที่ว่าการล่วงประเวณีเป็นสิ่งไม่ดี และล่วงประเวณีกับภรรยาของชายอื่นเพราะว่ามันทำให้เขาเชื่อได้ ภายใต้หลักความสงสัยทางวิชาการ ชายคนนี้ไม่สามารถถูกตั้งข้อหาได้เพราะเขาทำในสิ่งที่ทำให้เขาเชื่อได้โดยไม่ยินยอมเชื่อ
  4. บทสรุป: การระงับความเชื่อจะทำให้บุคคลเผชิญกับข้อผิดพลาดตามที่นักวิชาการผู้คลางแคลงใจได้กำหนดไว้^[35]

หนังสือ That Nothing is KnownของFrancisco Sanches (ตีพิมพ์ในปี 1581 ในชื่อQuod nihil scitur ) ถือเป็นงานเขียนชิ้นสำคัญชิ้นหนึ่งของลัทธิคลางแคลงใจ ใน ยุคฟื้นฟูศิลปวิทยา [ ^37]

บุคคลที่โดดเด่นที่สุดในช่วงการฟื้นฟูลัทธิสเคปทิสต์ในช่วงคริสตศตวรรษที่ 1500 มิเชล เดอ มงแตนได้เขียนเกี่ยวกับการศึกษาของเขาเกี่ยวกับลัทธิสเคปทิสต์ในเชิงวิชาการและลัทธิไพร์โรนิสม์ผ่านEssais ของ เขา

งานเขียนเกี่ยวกับความคลางแคลงใจที่โดดเด่นที่สุดของเขาปรากฏในเรียงความที่เขียนส่วนใหญ่ในปี ค.ศ. 1575–1576 ชื่อว่า "Apologie de Raimond Sebond" เมื่อเขากำลังอ่านSextus EmpiricusและพยายามแปลงานเขียนของRaimond Sebond รวมถึงหลักฐานการดำรงอยู่ตามธรรมชาติของ ศาสนาคริสต์การรับรู้ถึงงานแปลของ Montaigne รวมถึงการวิพากษ์วิจารณ์หลักฐานของ Sebond บางส่วน Montaigne ตอบโต้บางส่วนในApologieรวมถึงการปกป้องตรรกะของ Sebond ที่มีลักษณะคลางแคลงใจและคล้ายกับ Pyrrhonism ^{[38] [39]}การหักล้างของเขาเป็นดังนี้:

1. นักวิจารณ์ที่อ้างว่าข้อโต้แย้งของเซบอนด์อ่อนแอ แสดงให้เห็นว่ามนุษย์เห็นแก่ตัวเชื่อว่าตรรกะของตนเหนือกว่าของผู้อื่น
2. สัตว์หลายชนิดสามารถสังเกตได้ว่าเหนือกว่ามนุษย์ในบางด้าน เพื่อโต้แย้งประเด็นนี้ มงแตญเขียนถึงสุนัขที่มีเหตุผลและสร้างตรรกะของตนเองเพื่อทำความเข้าใจโลกที่อยู่รอบตัว นี่เป็นตัวอย่างที่ใช้ในSextus Empiricus
3. เนื่องจากสัตว์ก็มีเหตุผลเช่นกัน การยกย่องความสามารถทางจิตของมนุษย์มากเกินไปจึงเป็นกับดัก—ความโง่เขลาของมนุษย์ เหตุผลของคนคนหนึ่งย่อมดีกว่าเหตุผลของคนอื่นอย่างแน่นอน
4. แม้แต่ศาสนาก็แนะนำให้มีความไม่รู้เพื่อให้บุคคลสามารถบรรลุศรัทธาได้โดยการปฏิบัติตามคำสั่งสอนของพระเจ้าอย่างเชื่อฟังในการเรียนรู้ ไม่ใช่โดยใช้ตรรกะของตนเอง^[3]

Marin Mersenneเป็นนักเขียน นักคณิตศาสตร์ นักวิทยาศาสตร์ และนักปรัชญา เขาเขียนเพื่อปกป้องวิทยาศาสตร์และศาสนาคริสต์จากพวกอเทวนิยมและพวกPyrrhonistsก่อนจะเกษียณอายุเพื่อสนับสนุนการพัฒนาวิทยาศาสตร์และ "ปรัชญาใหม่" ซึ่งรวมถึงนักปรัชญาอย่างGassendi , Descartes , GalileoและHobbesผลงานสำคัญของเขาที่เกี่ยวข้องกับลัทธิ Skepticism คือLa Verité des Sciencesซึ่งเขาโต้แย้งว่าแม้ว่าเราอาจไม่สามารถรู้ธรรมชาติที่แท้จริงของสิ่งต่างๆ ได้ แต่เรายังสามารถกำหนดกฎและกฎเกณฑ์บางอย่างสำหรับการรับรู้ทางประสาทสัมผัสผ่านทางวิทยาศาสตร์ได้^{[3] [39] [40]}

นอกจากนี้ เขายังชี้ให้เห็นว่าเราไม่ได้สงสัยทุกสิ่งเพราะว่า:

• มนุษย์ก็เห็นพ้องกันในบางเรื่อง เช่น มดมีขนาดเล็กกว่าช้าง
• มีกฎธรรมชาติที่ควบคุมการรับรู้ทางประสาทสัมผัสของเรา เช่น แสง ซึ่งช่วยให้เราขจัดความไม่แม่นยำออกไปได้
• มนุษย์ได้ประดิษฐ์เครื่องมือต่างๆ เช่น ไม้บรรทัดและตาชั่ง เพื่อใช้วัดสิ่งของต่างๆ และขจัดข้อสงสัยต่างๆ เช่น ไม้พายงอ คอนกพิราบ และหอคอยทรงกลม

ผู้ที่เชื่อในทฤษฎีไพร์โรนอาจหักล้างประเด็นเหล่านี้โดยกล่าวว่าประสาทสัมผัสสามารถหลอกลวงได้ ดังนั้น ความรู้จึงกลายเป็นการถอยหลังอย่างไม่มีที่สิ้นสุดหรือตรรกะแบบวนซ้ำ ดังนั้น เมอร์แซนน์จึงโต้แย้งว่าสิ่งนี้ไม่สามารถเกิดขึ้นได้ เนื่องจากกฎเกณฑ์ทั่วไปที่ตกลงกันโดยทั่วไปสามารถตั้งสมมติฐานและทดสอบได้เมื่อเวลาผ่านไปเพื่อให้แน่ใจว่ากฎเกณฑ์เหล่านี้ยังคงมีผลบังคับใช้ต่อไป^[41]

ยิ่งไปกว่านั้น หากสามารถตั้งคำถามได้ทุกอย่าง ข้อสงสัยนั้นก็อาจตั้งคำถามได้เช่นกัน เป็นต้น ดังนั้น ตามที่เมอร์แซนน์กล่าวไว้ บางสิ่งจะต้องเป็นจริง ในที่สุด เมอร์แซนน์เขียนเกี่ยวกับความรู้ทางคณิตศาสตร์ ฟิสิกส์ และวิทยาศาสตร์อื่นๆ ทั้งหมดที่เป็นจริงโดยการทดสอบซ้ำแล้วซ้ำเล่า และมีมูลค่าการใช้งานจริง ที่น่าสังเกตคือ เมอร์แซนน์เป็นนักปรัชญาไม่กี่คนที่ยอมรับ อุดมการณ์สุดโต่งของ ฮ็อบส์เขาเห็นว่ามันเป็นศาสตร์ใหม่ของมนุษย์^[3]

ระหว่างที่พำนักอยู่ในปารีสเป็นเวลานานโทมัส ฮอบส์มีส่วนร่วมอย่างแข็งขันในกลุ่มนักวิจารณ์ศาสนาชั้นนำ เช่นกัสเซนดีและเมอร์แซนน์ซึ่งมุ่งเน้นที่การศึกษาเกี่ยวกับความคลางแคลงใจและญาณวิทยาซึ่งแตกต่างจากเพื่อนนักวิจารณ์คนอื่นๆ ฮอบส์ไม่เคยถือว่าความคลางแคลงใจเป็นหัวข้อหลักในการอภิปรายในงานของเขา อย่างไรก็ตาม ฮอบส์ยังคงถูกติดป้ายว่าเป็นผู้คลางแคลงใจทางศาสนาโดยคนร่วมสมัยของเขา เนื่องจากตั้งข้อสงสัยเกี่ยวกับการประพันธ์ของโมเสสในหนังสือเบญจบรรณและคำอธิบายทางการเมืองและจิตวิทยาของเขาเกี่ยวกับศาสนา แม้ว่าฮ็อบส์เองจะไม่ได้ท้าทายหลักการทางศาสนาอื่นๆ ต่อไป แต่ความสงสัยของเขาเกี่ยวกับการประพันธ์ของโมเสสได้ก่อให้เกิดความเสียหายอย่างมากต่อประเพณีทางศาสนา และปูทางให้นักวิจารณ์ศาสนารุ่นหลัง เช่นสปิโนซาและไอแซก ลา เปเยร์ตั้งคำถามเพิ่มเติมเกี่ยวกับความเชื่อพื้นฐานบางประการของระบบศาสนายิว-คริสต์ คำตอบของฮ็อบส์ต่อความคลางแคลงใจและปรัชญาญาณนั้นเป็นแนวคิดทางการเมืองที่สร้างสรรค์ เขาเชื่อว่าความรู้ด้านศีลธรรมและความรู้ด้านศาสนานั้นโดยธรรมชาติแล้วสัมพันธ์กัน และไม่มีมาตรฐานความจริงที่แน่นอนที่ควบคุมพวกมัน ดังนั้น มาตรฐานความจริงบางประการเกี่ยวกับศาสนาและจริยธรรมจึงถูกคิดค้นและจัดทำขึ้นด้วยเหตุผลทางการเมือง เพื่อสร้างรัฐบาลที่ทำหน้าที่ได้และสังคมที่มั่นคง^{[3] [42] [43] [44]}

บารุค สปิโนซาเป็นหนึ่งในนักปรัชญาชาวยุโรปกลุ่มแรกๆ ที่เป็นนักวิจารณ์ศาสนา เขาคุ้นเคยกับปรัชญาของเดส์การ์ต เป็นอย่าง ดี และขยายการประยุกต์ใช้หลักการของเดส์การ์ตส์ไปยังบริบททางศาสนาอย่างไม่เคยมีมาก่อน โดยวิเคราะห์ข้อความทางศาสนาด้วยหลักการดังกล่าว สปิโนซาพยายามโต้แย้งข้ออ้างเรื่องความรู้ของ ระบบศาสนา ยิว-คริสต์-อิสลามโดยตรวจสอบรากฐานสองประการของระบบศาสนา ได้แก่พระคัมภีร์และปาฏิหาริย์เขาอ้างว่าความรู้ทั้งหมดของหลักการของเดส์การ์ตส์หรือความรู้ตามเหตุผลควรเข้าถึงได้สำหรับทุกคน ดังนั้น พระคัมภีร์ นอกเหนือไปจากที่พระเยซูทรงตรัสไว้ ไม่ควรถือเป็นความรู้ลับที่ได้รับจากพระเจ้า แต่เป็นเพียงจินตนาการของบรรดาผู้เผยพระวจนะเท่านั้น เนื่องมาจากข้ออ้างนี้ พระคัมภีร์จึงไม่สามารถทำหน้าที่เป็นฐานความรู้ได้ และถูกทำให้เหลือเพียงข้อความประวัติศาสตร์โบราณอย่างเรียบง่าย นอกจากนี้ สปิโนซายังปฏิเสธความเป็นไปได้ของปาฏิหาริย์ด้วยการยืนกรานเพียงว่าผู้คนมองว่าปาฏิหาริย์เป็นปาฏิหาริย์เนื่องจากพวกเขาไม่เข้าใจธรรมชาติของปาฏิหาริย์เท่านั้น การปฏิเสธความถูกต้องของพระคัมภีร์และปาฏิหาริย์ทำให้สปิโนซาทำลายรากฐานของการอ้างความรู้ทางศาสนาและสถาปนาความเข้าใจของเขาเกี่ยวกับความรู้ของเดส์การ์ตส์เป็นอำนาจเดียวของการอ้างความรู้ แม้ว่าจะสงสัยศาสนาอย่างมาก สปิโนซาก็ต่อต้านการสงสัยต่อเหตุผลและเหตุผลอย่างมาก เขายืนยันความชอบธรรมของเหตุผลอย่างแน่วแน่โดยเชื่อมโยงเหตุผลกับการยอมรับพระเจ้า และด้วยเหตุนี้ การสงสัยต่อแนวทางเหตุผลต่อความรู้จึงไม่ได้เกิดจากปัญหาเกี่ยวกับความรู้ตามเหตุผล แต่มาจากการขาดความเข้าใจพื้นฐานเกี่ยวกับพระเจ้า การสงสัยทางศาสนาของสปิโนซาและการต่อต้านการสงสัยต่อเหตุผลจึงช่วยให้เขาเปลี่ยนแปลงปรัชญาญาณโดยแยกการอ้างความรู้ทางเทววิทยาและข้ออ้างความรู้ตามเหตุผลออกจากกัน^{[3] [45]}

Pierre Bayleเป็นนักปรัชญาชาวฝรั่งเศสในช่วงปลายศตวรรษที่ 17 ซึ่ง Richard Popkin อธิบายว่าเป็น "supersceptic" ที่ปฏิบัติตามประเพณีของนักสแคปิทัลอย่างสุดโต่ง Bayle เกิดในครอบครัวที่นับถือลัทธิคาลวินในเมืองCarla-Bayleและในช่วงแรกของชีวิต เขาเปลี่ยนไปนับถือนิกายโรมันคาธอลิกก่อนจะกลับไปนับถือลัทธิคาลวิน การเปลี่ยนศาสนาครั้งนี้ทำให้เขาออกจากฝรั่งเศสไปยังเนเธอร์แลนด์ซึ่งมีการยอมรับในศาสนามากกว่า ซึ่งเขาอยู่ที่นั่นและทำงานที่นั่นจนตลอดชีวิตที่เหลือ^[3]

เบย์ลเชื่อว่าความจริงไม่สามารถได้มาด้วยเหตุผล และความพยายามของมนุษย์ในการแสวงหาความรู้ที่แท้จริงนั้นย่อมนำไปสู่ความล้มเหลวอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ แนวทางหลักของเบย์ลคือความสงสัยและการทำลายล้างอย่างรุนแรง เขาพยายามตรวจสอบและวิเคราะห์ทฤษฎีที่มีอยู่ทั้งหมดในทุกสาขาความรู้ของมนุษย์เพื่อแสดงให้เห็นข้อบกพร่องในการใช้เหตุผลและด้วยเหตุนี้จึงแสดงให้เห็นถึงความไร้สาระของทฤษฎีเหล่านั้นเอง ในงานชิ้นเอก ของเขา Dictionnaire Historique et Critique (พจนานุกรมประวัติศาสตร์และวิจารณ์)เบย์ลระบุข้อบกพร่องทางตรรกะในงานหลายชิ้นตลอดประวัติศาสตร์อย่างพิถีพิถันเพื่อเน้นย้ำถึงความไร้ประโยชน์ของเหตุผลโดยสิ้นเชิง การที่เบย์ลปฏิเสธเหตุผลอย่างสิ้นเชิงทำให้เขาสรุปได้ว่าศรัทธาเป็นหนทางสุดท้ายและทางเดียวที่จะไปสู่ความจริง^{[3] [46] [47]}

เจตนาที่แท้จริงของเบย์ลเบื้องหลังผลงานอันทำลายล้างอย่างสุดขั้วของเขายังคงเป็นที่ถกเถียงกัน บางคนระบุว่าเขาเป็นพวกนิยมความเชื่อแบบ Fideistในขณะที่บางคนคาดเดาว่าเขาเป็นพวกไม่มีพระเจ้า อย่างลับๆ อย่างไรก็ตาม ไม่ว่าเจตนาเดิมของเขาจะเป็นอย่างไร เบย์ลก็มีอิทธิพลอย่างมากต่อยุคแห่งการตรัสรู้ ที่กำลังจะมาถึง ด้วยการทำลายล้างแนวคิดทางเทววิทยาที่สำคัญที่สุดบางส่วนและการให้เหตุผลของการยอมรับในศาสนาของพวกไม่มีพระเจ้าในผลงานของเขา^{[3] [46] [47]}

เดวิด ฮูมเป็นหนึ่งในผู้สนับสนุนแนวคิดวิพากษ์วิจารณ์ปรัชญาที่มีอิทธิพลมากที่สุดในยุคแห่งการตรัสรู้ และเป็นหนึ่งในเสียงที่โดดเด่นที่สุดของยุคแห่งการตรัสรู้ของสกอตแลนด์และประสบการณ์นิยมของอังกฤษ^{[48] [49]}เขาสนับสนุนแนวคิดวิพากษ์วิจารณ์เกี่ยวกับการใช้เหตุผลแบบอุปนัย โดยเฉพาะ และตั้งคำถามว่ารากฐานของศีลธรรมคืออะไร โดยสร้างปัญหาแบบเป็น-ควรแนวทางของเขาต่อแนวคิดวิพากษ์วิจารณ์ถือว่าสุดโต่งยิ่งกว่าของเดส์การ์ตส์เสียอีก[ ตามคำกล่าว^{ของใคร? ]}

ฮูมโต้แย้งว่าความคิดที่สอดคล้องกันจะต้องเป็นสำเนาทางจิตของความประทับใจ ( การรับรู้ ทางประสาทสัมผัสโดยตรง ) หรือเป็นสำเนาของความประทับใจหลายๆ อย่างที่นำมารวมกันอย่างสร้างสรรค์ เนื่องจากกิจกรรมบางอย่างของมนุษย์ เช่น ศาสนา ความเชื่อโชคลาง และอภิปรัชญาไม่ได้ตั้งอยู่บนความประทับใจทางประสาทสัมผัสที่แท้จริง การอ้างความรู้ของพวกเขาจึงไม่มีมูลความจริง นอกจากนี้ ฮูมยังแสดงให้เห็นด้วยว่าวิทยาศาสตร์เป็นเพียงปรากฏการณ์ทางจิตวิทยาที่อิงจากการเชื่อมโยงของความคิดโดยมักจะเป็นการสันนิษฐานถึง ความสัมพันธ์ของ เหตุและผล โดยเฉพาะ ซึ่งตัวมันเองก็ไม่มีมูลความจริงจากความประทับใจทางประสาทสัมผัสใดๆ ดังนั้น แม้แต่ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ก็ไม่มีมูลความจริงในเชิงตรรกะ เนื่องจากไม่มีความเป็นกลางหรือพิสูจน์ได้จริง แต่เป็นเพียงการคาดเดาที่อิงจากความคิดของเราที่รับรู้ความสัมพันธ์ปกติระหว่างเหตุการณ์ที่แตกต่างกันอย่างไม่แน่นอน ฮูมจึงตกอยู่ในความคลางแคลงใจอย่างสุดโต่งเกี่ยวกับความเป็นไปได้ของความรู้บางอย่าง ในท้ายที่สุด เขาเสนอว่าอย่างดีที่สุดวิทยาศาสตร์เกี่ยวกับธรรมชาติของมนุษย์คือ "รากฐานที่มั่นคงเพียงอย่างเดียวสำหรับวิทยาศาสตร์อื่นๆ" ^[50]

This article may need to be rewritten to comply with Wikipedia's quality standards. You can help. The talk page may contain suggestions. (August 2020)

Immanuel Kant (1724–1804) พยายามสร้างพื้นฐานสำหรับวิทยาศาสตร์เชิงประจักษ์โดยต่อต้าน แนวทางการวิพากษ์วิจารณ์ของ David Hume เกี่ยว กับแนวคิดเรื่องเหตุและผล Hume (1711–1776) โต้แย้งว่าสำหรับแนวคิดเรื่องเหตุและผลนั้นไม่มีการวิเคราะห์ใดๆ ที่เป็นไปได้ ซึ่งก็เป็นที่ยอมรับได้สำหรับโปรแกรมเชิงประจักษ์ที่John Locke (1632–1704) เป็นผู้ร่างขึ้นโดยเฉพาะ ^[51] แต่ความพยายามของ Kant ที่จะสร้างพื้นฐานสำหรับความรู้ในวิทยาศาสตร์เชิงประจักษ์ในขณะเดียวกันก็ตัดความเป็นไปได้ของความรู้ใดๆ ของความรู้อื่นๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งสิ่งที่ Kant เรียกว่า "ความรู้เชิงอภิปรัชญา" ดังนั้น สำหรับ Kant วิทยาศาสตร์เชิงประจักษ์นั้นถูกต้อง แต่อภิปรัชญาและปรัชญาส่วนใหญ่นั้นไม่ถูกต้อง ข้อยกเว้นที่สำคัญที่สุดสำหรับการแบ่งแยกสิ่งที่ถูกต้องจากสิ่งไม่ถูกต้องนี้คือจริยธรรม ซึ่งหลักการที่ Kant โต้แย้งนั้นสามารถรู้ได้ด้วยเหตุผลที่บริสุทธิ์โดยไม่ต้องอ้างถึงหลักการที่จำเป็นสำหรับความรู้เชิงประจักษ์ ดังนั้น ในแง่ของอภิปรัชญาและปรัชญาโดยทั่วไป (จริยธรรมเป็นข้อยกเว้น) คานท์เป็นผู้คลางแคลงใจ ความคลางแคลงใจนี้รวมถึงความคลางแคลงใจอย่างชัดเจนของจีอี ชูลเซ่^[52]ก่อให้เกิดการอภิปรายอย่างแข็งขันเกี่ยวกับความคลางแคลงใจใน ปรัชญา อุดมคติของเยอรมันโดยเฉพาะอย่างยิ่งโดยเฮเกิล [ ^53] ความคิดของคานท์คือโลกแห่งความเป็นจริง (สิ่ง ที่เรียกว่า โนเมนอนหรือสิ่งในตัวมันเอง) ไม่สามารถเข้าถึงได้ด้วยเหตุผลของมนุษย์ (แม้ว่าโลกเชิงประจักษ์ของธรรมชาติจะสามารถรับรู้ได้ด้วยการทำความเข้าใจของมนุษย์) ดังนั้น เราจึงไม่สามารถรู้สิ่งใดเกี่ยวกับความจริงสูงสุดของโลกได้เลย เฮเกิลโต้แย้งกับคานท์ว่าแม้ว่าคานท์จะถูกต้องที่ว่าการใช้สิ่งที่เฮเกิลเรียกว่าแนวคิด "จำกัด" ของ "ความเข้าใจ" จะขัดขวางความรู้เกี่ยวกับความจริง แต่เราก็ไม่ได้ถูกบังคับให้ใช้เฉพาะแนวคิด "จำกัด" เท่านั้น และสามารถได้รับความรู้เกี่ยวกับความจริงได้จริงโดยใช้ "แนวคิดที่ไม่มีที่สิ้นสุด" ที่เกิดขึ้นจากจิตสำนึกในตนเอง^[54]

GE Mooreได้นำเสนอข้อโต้แย้งเรื่อง " Here is one hand " ที่ต่อต้านความคลางแคลงใจในบทความของเขาในปี 1925 เรื่อง " A Defence of Common Sense " ^[1] Moore อ้างว่าเขาสามารถพิสูจน์ได้ว่าโลกภายนอกมีอยู่จริงโดยเพียงแค่เสนอข้อโต้แย้งต่อไปนี้ในขณะที่ยกมือขึ้น: "Here is one hand; here is another hand; ดังนั้นจึงมีอย่างน้อยสองวัตถุ ดังนั้นความคลางแคลงใจต่อโลกภายนอกจึงล้มเหลว" ข้อโต้แย้งของเขาได้รับการพัฒนาขึ้นเพื่อจุดประสงค์ในการพิสูจน์สามัญสำนึกและหักล้างความคลางแคลงใจ^[1] Ludwig Wittgensteinได้โต้แย้งในภายหลังในOn Certainty (ตีพิมพ์หลังเสียชีวิตในปี 1969) ว่าข้อโต้แย้งของ Moore ตั้งอยู่บนวิธีการใช้ภาษาธรรมดา มากกว่าจะอยู่บนสิ่งใดก็ตามที่เกี่ยวกับความรู้^[55]

ในปรัชญาสมัยใหม่ริชาร์ด ป็อปกินเป็นนักวิชาการที่มีอิทธิพลอย่างมากในหัวข้อของลัทธิคลางแคลงใจ เรื่องราวเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ของลัทธิคลางแคลงใจของเขาที่ปรากฏในThe History of Scepticism from Savonarola to Bayle (ฉบับพิมพ์ครั้งแรกที่ตีพิมพ์ในชื่อThe History of Scepticism From Erasmus to Descartes ) ได้รับการยอมรับให้เป็นมาตรฐานสำหรับงานวิชาการร่วมสมัยในสาขานี้เป็นเวลาหลายทศวรรษหลังจากที่เผยแพร่ในปี 1960 ^[56] แบร์รี สตรูดยังตีพิมพ์ผลงานเกี่ยวกับลัทธิคลางแคลงใจทางปรัชญาหลายชิ้น โดยผลงานที่โดดเด่นที่สุดคือผลงานวิชาการของเขาในปี 1984 เรื่องThe Significance of Philosophical Scepticism [ ^57]ตั้งแต่กลางทศวรรษ 1990 สตรูดร่วมกับริชาร์ด ฟูเมอร์ ตัน ได้เสนอข้อโต้แย้งที่ต่อต้านลัทธิภายนอกนิยมที่มีอิทธิพลเพื่อสนับสนุนจุดยืนที่เรียกว่า "ลัทธิคลางแคลงใจแบบอภิญาณวิทยา" ^[58]นักปรัชญาร่วมสมัยคนอื่นๆ ที่เป็นที่รู้จักจากผลงานเกี่ยวกับลัทธิคลางแคลงใจ ได้แก่เจมส์ ไพรเออร์คีธ เดอโรสและปีเตอร์ ไคลน์^[1]

อัชญานะ (แปลว่า "ไม่มีความรู้") เป็นสำนักที่ไม่เชื่อในปรัชญาอินเดียโบราณ เป็น ขบวนการ ศรมณะและเป็นคู่แข่งสำคัญของพุทธศาสนายุคแรกและศาสนาเชน อัชญานะถูกบันทึกไว้ในคัมภีร์ของพุทธศาสนาและศาสนาเชน อัชญานะยึดมั่นว่าเป็นไปไม่ได้ที่จะได้ความรู้เกี่ยวกับธรรมชาติเหนือธรรมชาติหรือระบุค่าความจริงของหลักปรัชญา และแม้ว่าความรู้จะเป็นไปได้ แต่ก็ไร้ประโยชน์และเสียเปรียบต่อความรอดพ้นในที่สุด

พระพุทธเจ้าในประวัติศาสตร์ยืนยันว่าหลักคำสอนบางอย่างเป็นความจริง เช่น ความเป็นไปได้ของนิพพานอย่างไรก็ตาม พระองค์ยังทรงยึดมั่นในลัทธิความสงสัยบางประเด็นที่พระองค์ปล่อยให้ "ไม่อธิบาย" ( อวยากะตะ ) และบางประเด็นที่พระองค์เห็นว่า "ไม่สามารถเข้าใจได้" ( อจินเตยยะ ) เนื่องจากพระพุทธเจ้าเห็นว่าคำถามเหล่านี้ (ซึ่งมักจะเป็นหัวข้ออภิปรัชญา) ไม่มีประโยชน์ในการดำเนินชีวิตและทำให้เกิดความสับสนและ "มีมุมมองมากมาย" พระองค์จึงทรงส่งเสริมการระงับการตัดสินต่อคำถามเหล่านี้ สิ่งนี้ทำให้พระองค์สามารถกำหนดแนวทางสายกลางทางญาณวิทยาระหว่างสิ่งที่พระองค์เห็นว่าเป็นสุดขั้วของการอ้างถึงความเป็นกลางอย่างแท้จริง (ซึ่งเกี่ยวข้องกับการอ้างถึงความรอบรู้ของมหาวีระเชน)และความสงสัยสุดขั้ว (ซึ่งเกี่ยวข้องกับนักคิดอัชญานะสันชัยเบลัตถิปุตตะ ) ^[59]

ปรัชญาพุทธในเวลาต่อมายังคงมีความสงสัยอย่างมากต่อข้อโต้แย้งทางอภิปรัชญาของอินเดีย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง นาการ์ชุนะ นักปรัชญาพุทธถือเป็นผู้ก่อตั้งสำนักมาธยมกะซึ่งต่อมาก็ถูกนำไปเปรียบเทียบกับลัทธิสงสัยของกรีก คำกล่าวของนาการ์ชุนะที่ว่าเขา "ไม่มีทฤษฎี" ( pratijña ) มีความคล้ายคลึงกับคำกล่าวของเซ็กตุส เอมพิริคัสที่ว่าเขา "ไม่มีจุดยืน" ^[60]นาการ์ชุนะเปิดตัวผลงานชิ้นเอกของเขาอย่างMulamadhyamakakarikaด้วยคำกล่าวที่ว่าพระพุทธเจ้าอ้างว่าความสุขที่แท้จริงนั้นพบได้โดยการขจัด "ความคิดไร้สาระ" ( prapañcaซึ่งยังหมายถึง "การแพร่กระจายของแนวคิด") ^[61]

ตามที่ริชาร์ด พี. เฮย์ส นักปรัชญาชาวพุทธดิกนาคาเป็นผู้คลางแคลงใจเช่นกัน ซึ่งสอดคล้องกับปรัชญาพุทธ ยุคแรกๆ เฮย์สเขียนไว้ว่า:

...ทั้งในพระพุทธศาสนายุคแรกและในลัทธิศาสนาซิกข์ พบว่ามีความคิดเห็นว่าการแสวงหาความสุขซึ่งเป็นสิ่งที่ดีที่สุดของมนุษย์ถูกขัดขวางด้วยความดื้อรั้นในการยึดมั่นในความคิดเห็นที่ไร้เหตุผลและไม่จำเป็นเกี่ยวกับสิ่งต่างๆ มากมาย ข้าพเจ้าจะโต้แย้งว่าปรัชญาพุทธศาสนาส่วนใหญ่สามารถมองได้ว่าเป็นความพยายามที่จะเลิกนิสัยการยึดมั่นในความคิดเห็นนี้^[62]

นักวิชาการเช่น Adrian Kuzminski โต้แย้งว่าPyrrho แห่ง Elis (ประมาณ ค.ศ. 365–270) อาจได้รับอิทธิพลจากชาวพุทธอินเดียในระหว่างการเดินทางของเขากับAlexander the Great [ ^63]

สำนักCārvāka (สันสกฤต: चार्वाक) แห่งลัทธิวัตถุนิยมหรือที่รู้จักกันในชื่อ โลกายาตะ เป็นสำนักปรัชญาอินเดียโบราณที่ได้รับการอ้างถึงอย่างคลาสสิก (แต่มีข้อโต้แย้งทางประวัติศาสตร์) แม้ว่าจะไม่มีตำราหรือหลักคำสอนที่น่าเชื่อถือหลงเหลืออยู่ แต่ผู้ที่ยึดถือระบบนี้มักถูกกล่าวถึงในบทความปรัชญาของสำนักอื่น ๆ โดยมักจะใช้เป็นข้อโต้แย้งเบื้องต้นเพื่อยืนยันข้อโต้แย้งของตนเอง

จารวากะจัดอยู่ในกลุ่ม "ลัทธินอกรีต" (nāstika) ซึ่งมีลักษณะเป็นลัทธิที่เน้นเรื่องวัตถุนิยมและลัทธิอเทวนิยม ลัทธินี้ยังเป็นที่รู้จักว่ามีความสงสัยอย่างมากต่อคำกล่าวอ้างของศาสนา อินเดียเช่นการกลับชาติมาเกิดและกรรม

ในขณะที่ปรัชญาเชนอ้างว่าเป็นไปได้ที่จะบรรลุซึ่ง ความรู้รอบ ด้าน ( Kevala Jnana ) ในช่วงเวลาแห่งการตรัสรู้ ทฤษฎีของพวกเขาเกี่ยวกับAnekāntavādaหรือ 'ความมีหลายด้าน' ซึ่งเรียกอีกอย่างว่าหลักการแห่งความหลากหลายสัมพันธ์ กัน อนุญาตให้มีรูปแบบการคิดเชิงสงสัยในทางปฏิบัติเกี่ยวกับหลักคำสอนทางปรัชญาและศาสนา (สำหรับสิ่งมีชีวิตที่ยังไม่ตรัสรู้ ไม่ใช่ อริหันต์ผู้รอบรู้ทั้งหมด)

ตามทฤษฎีนี้ ความจริงหรือความเป็นจริงนั้นรับรู้แตกต่างกันไปจากมุมมองที่แตกต่างกัน และไม่มีมุมมองใดมุมมองหนึ่งที่เป็นความจริงโดยสมบูรณ์^{[64] [65]}หลักคำสอนของศาสนาเชนระบุว่า วัตถุมีรูปแบบการดำรงอยู่และคุณสมบัติที่ไม่มีที่สิ้นสุด และด้วยเหตุนี้ จึงไม่สามารถรับรู้ได้อย่างสมบูรณ์ในทุกแง่มุมและการแสดงออก เนื่องจากข้อจำกัดโดยธรรมชาติของมนุษย์ Anekāntavāda เป็นหลักคำสอนของความไม่ลำเอียงหรือความหลากหลาย มักแปลว่า "ความไม่สมบูรณาญาสิทธิราชย์" Syādvādaเป็นทฤษฎีของการทำนายแบบมีเงื่อนไขซึ่งให้การแสดงออกต่อ anekānta โดยแนะนำว่าควรเพิ่มคำคุณศัพท์ "Syād" ให้กับการแสดงออกทุกรูปแบบ^[66] Syādvāda ไม่เพียงแต่เป็นการขยายออนโทโลยี ของ Anekānta เท่านั้น แต่ยังเป็นระบบตรรกะแยกต่างหากที่สามารถยืนหยัดได้ด้วยพลังของมันเอง เนื่องจากความเป็นจริงนั้นซับซ้อน จึงไม่มีข้อเสนอเดียวใดที่สามารถแสดงลักษณะของความเป็นจริงได้อย่างสมบูรณ์ ดังนั้นคำว่า "syāt" ควรขึ้นต้นก่อนคำกล่าวแต่ละคำเพื่อให้มีมุมมองแบบมีเงื่อนไขและขจัดลัทธิความเชื่อใดๆ ในคำกล่าวนั้น^[65]สำหรับชาวเชน ผู้ที่ตรัสรู้โดยสมบูรณ์สามารถมองเห็นความจริงจากทุกด้านและมีความรู้สูงสุดในทุกสิ่ง แนวคิดเรื่องความรอบรู้นี้ถูกวิพากษ์วิจารณ์โดยชาวพุทธ เช่นธรรมกีรติ

จวงโจว (莊子，"ปรมาจารย์จวง") เป็น นักปรัชญา ลัทธิเต๋า โบราณที่มีชื่อเสียงของจีน ในช่วง ยุค ร้อยสำนักแห่งความคิดจวงโจวได้แสดงให้เห็นถึงความคิดอันคลางแคลงใจของเขาผ่านเกร็ดเล็กเกร็ดน้อยหลายเรื่องในงานชิ้นสำคัญที่จวงจื่ออ้างว่าเป็นผลงานของเขา:

• “การโต้วาทีเกี่ยวกับความสุขของปลา” (知魚之樂) : ในเกร็ดเล็กเกร็ดน้อยนี้ จวงโจวได้โต้เถียงกับฮุยซื่อ นักปรัชญาเพื่อนร่วมอุดมการณ์ของเขา ว่าพวกเขารู้หรือไม่ว่าปลาในบ่อมีความสุข และจวงโจวก็ได้กล่าวข้อสังเกตอันโด่งดังว่า “คุณไม่ใช่ฉัน คุณรู้ได้อย่างไรว่าฉันไม่รู้ว่าปลามีความสุข” ^[67] (อุทกภัยในฤดูใบไม้ร่วง 秋水篇 จวงจื่อ)
• “ผีเสื้อแห่งความฝัน” (周公夢蝶) : ความขัดแย้งใน “ความฝันของผีเสื้อ” อธิบายถึงความสับสนของจวงโจวหลังจากฝันว่าตัวเองเป็นผีเสื้อ “แต่เขาไม่รู้ว่าเขาเป็นจวงโจวที่ฝันว่าเขาเป็นผีเสื้อหรือผีเสื้อที่ฝันว่าเขาเป็นจวงโจว” ^[67] (การอภิปรายเรื่องการทำให้ทุกสิ่งเท่าเทียมกัน 齊物篇, จวงจื่อ)

ผ่านเกร็ดเล็กเกร็ดน้อยเหล่านี้ในจวงจื่อ จวงโจวได้แสดงให้เห็นถึงความเชื่อของเขาในข้อจำกัดของภาษาและการสื่อสารของมนุษย์และความไม่สามารถเข้าถึงความจริงสากล สิ่งนี้ทำให้เขากลายเป็นผู้คลางแคลงใจ แต่เขาไม่ใช่ผู้คลางแคลงใจแบบสุดโต่งแต่อย่างใด เขาใช้เพียงวิธีการคลางแคลงใจบางส่วนในการโต้แย้งเพื่อพิสูจน์ความเชื่อเต๋าของเขา เขายึดมั่นในความเชื่อเต๋าอย่างเคร่งครัด^[68]

หวาง ชง (王充) เป็นบุคคลสำคัญของสำนัก ขงจื๊อที่นับถือ ลัทธิขงจื๊อในจีนในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 1 เขาเป็นผู้ริเริ่มวิธีการวิพากษ์วิจารณ์อย่างมีเหตุผลและนำไปประยุกต์ใช้กับแนวคิดลัทธินิยมที่แพร่หลายในยุคของเขา เช่นปรากฏการณ์วิทยา (อุดมการณ์ขงจื๊อร่วมสมัยหลักที่เชื่อมโยงปรากฏการณ์ทางธรรมชาติทั้งหมดเข้ากับจริยธรรมของมนุษย์) ลัทธิที่นำโดยรัฐ และความเชื่อโชคลางของประชาชน ปรัชญาของเขาเองได้ผสมผสาน แนวคิดของ ลัทธิเต๋าและขงจื๊อเข้าด้วยกัน และปรัชญาของเขามีพื้นฐานอยู่บนการปฏิบัติทางโลกและเหตุผลในการพัฒนาสมมติฐานโดยอิงจากเหตุการณ์ทางธรรมชาติเพื่ออธิบายจักรวาล ซึ่งเป็นตัวอย่างของลัทธิธรรมชาตินิยมที่คล้ายกับแนวคิดทางปรัชญาของนักเอพิคิวเรียนอย่างลูเครเชียส [ ^{69] [70]}

ความไม่สอดคล้องของนักปรัชญาเขียนโดยนักวิชาการอัล-กาซาลี (ค.ศ. 1058–1111) ถือเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญในปรัชญาญาณ ของอิสลาม การเผชิญหน้ากับความคลางแคลงใจทำให้กาซาลียอมรับแนวคิดเรื่องความบังเอิญ ทางเทววิทยา หรือความเชื่อที่ว่าเหตุการณ์และปฏิสัมพันธ์เชิงสาเหตุทั้งหมดไม่ใช่ผลจากการเชื่อมโยงทางวัตถุ แต่เป็นพระประสงค์ของพระเจ้าในทันทีและในปัจจุบัน ^{[ จำเป็นต้องอ้างอิง ]}

ในอัตชีวประวัติที่ Ghazali เขียนไว้เมื่อช่วงปลายชีวิตของเขาเรื่องThe Deliverance From Error ( Al-munqidh min al-ḍalāl ^[71] ) Ghazali เล่าว่าเมื่อวิกฤตของความคลางแคลงใจทางญาณวิทยาได้รับการแก้ไขโดย "แสงที่พระผู้เป็นเจ้าสูงสุดทรงฉายลงมาที่อกของฉัน...กุญแจสู่ความรู้ส่วนใหญ่" ^[72]เขาได้ศึกษาและเชี่ยวชาญการโต้แย้งของKalamปรัชญาอิสลาม และอิสมาอีลแม้จะชื่นชมในสิ่งที่ถูกต้องในสองข้อแรกอย่างน้อยที่สุด เขาก็ได้กำหนดว่าแนวทางทั้งสามนั้นไม่เพียงพอ และพบว่าคุณค่าสูงสุดอยู่ในประสบการณ์ลึกลับและความเข้าใจทางจิตวิญญาณที่เขาได้รับเป็นผลจากการปฏิบัติ ตามแนวทาง ของซูฟี เท่านั้น วิลเลียม เจมส์ในหนังสือ Varieties of Religious Experienceถือว่าอัตชีวประวัติเป็นเอกสารสำคัญสำหรับ "นักศึกษาวรรณกรรมผู้ต้องการทำความรู้จักกับศาสนาอื่นๆ นอกเหนือจากคริสต์ศาสนา" โดยเปรียบเทียบกับบันทึกคำสารภาพทางศาสนาส่วนบุคคลและวรรณกรรมอัตชีวประวัติในศาสนาคริสต์^[73]

บันทึกของปรัชญาแอซเท็กแสดงให้เห็นว่าชนชั้นสูงเชื่อในมุม มองโลกแบบ เอกภาพ นิยม ซึ่งเทโอเติลเป็นตัวแทนของพลังจักรวาลที่เป็นหนึ่งเดียวและอยู่เบื้องล่าง มนุษย์ไม่สามารถรับรู้เทโอเติลได้อย่างแท้จริงเนื่องจากธรรมชาติที่วุ่นวายและเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา เป็นเพียง "หน้ากาก" หรือแง่มุมที่เทโอเติลแสดงออกมา^{[74] [75]}

• Popkin, Richard H. 2003. ประวัติศาสตร์แห่งความคลางแคลงใจตั้งแต่ Savonarola ถึง Bayle . นิวยอร์ก: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยออกซ์ฟอร์ด
• Popkin, Richard H.และ JR Maia Neto, บรรณาธิการ. 2007. Skepticism: An Anthology . นิวยอร์ก: Prometheus Books
• Beiser, Frederick C. 1987. ชะตากรรมของเหตุผล: ปรัชญาเยอรมันจากคานท์ถึงฟิชเท เคมบริดจ์: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด
• เบรกเกอร์, คริสเตียน. 2011. Einführender Kommentar zu Sextus Empiricus' "Grundriss der pyrrhonischen Skepsis" , ไมนซ์, 2011: electr สิ่งพิมพ์, มหาวิทยาลัยไมนซ์. พร้อมใช้งานออนไลน์ (ความคิดเห็นเกี่ยวกับ "โครงร่างของ Pyrrhonism" ของ Sextus Empiricus ในภาษาเยอรมัน)
• di Giovanni, George และ HS Harris, บรรณาธิการ 2000. ระหว่าง Kant และ Hegel: ข้อความในการพัฒนาอุดมคติหลัง Kantianแปลพร้อมคำนำโดย George di Giovanni และ HS Harris อินเดียแนโพลิส, IN: Hackett Publishing
• Forster, Michael N. 1989. Hegel and Skepticism . เคมบริดจ์, แมสซาชูเซตส์: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด
• Harris, HS 1985. "ความคลางแคลงใจ ลัทธิความเชื่อ และการคาดเดาในวารสารวิจารณ์ " ใน di Giovanni และ Harris 2000
• จอร์จ วิลเฮล์ม ฟรีดริช เฮเกิล . 1802. "เกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างความคลางแคลงใจกับปรัชญา การอธิบายการปรับเปลี่ยนที่แตกต่างกัน และการเปรียบเทียบรูปแบบล่าสุดกับรูปแบบโบราณ" แปลโดย HS Harris ใน di Giovanni และ Harris 2000
• Leavitt, Fred. 2021. “หากความไม่รู้คือความสุข เราทุกคนควรมีความสุขอย่างล้นเหลือ” Open Books
• Lehrer, Keith , 1971. "Why Not Scepticism?" Philosophical Forum , เล่ม II, หน้า 283-298
• Jesús Padilla Gálvez , Skepticism as Philosophical Superlative, ใน: Wittgenstein and the Skeptical Tradition , António Marques & Rui Bertrand Romao (บรรณาธิการ), Bern, Berlin, Bruxelles, New York, Oxford, Wien: Peter Lang, 2020, หน้า 113– 122.
• François-Xavier de Peretti, « Stop Doubting with Descartes », โดย M. Garcia-Valdecasas, J. Milburn, J.-B. Guillon (éds.), « การต่อต้านความกังขา », Topoi. การทบทวนปรัชญาระดับนานาชาติ, Springer Nature, ออนไลน์ 3.11.2022 [1]
• ฟรองซัวส์-ซาเวียร์ เดอ เปเรตติ, « Descartes sceptique Malgré lui ? », วารสารนานาชาติเพื่อการศึกษาเรื่องความกังขา, 11 (3), 2021, Brill, Leyde, หน้า 177-192 วันที่เผยแพร่ออนไลน์: 15 ตุลาคม 2020 ดอย:https://doi.org/10.1163/22105700-bja10016
• Thorsrud, Harald. 2009. Ancient Scepticism . เบิร์กลีย์: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย
• อังเกอร์, ปีเตอร์ . 1975. ความไม่รู้: กรณีของลัทธิวิพากษ์วิจารณ์ . อ็อกซ์ฟอร์ด, อังกฤษ: Oxford University Press. 2002.
• Zeller, Eduardและ Oswald J. Reichel. 1892. The Stoics, Epicureans and Sceptics. ลอนดอน: Longmans, Green, and Co.

• ไคลน์, ปีเตอร์. "ความคลางแคลงใจ". ในZalta, Edward N. (บรรณาธิการ). สารานุกรมปรัชญาสแตนฟอร์ด .
• ลัทธิสงสัยในกรีกโบราณ รายการในสารานุกรมปรัชญาทางอินเทอร์เน็ต
• บทความเรื่องลัทธิสงสัยในยุคฟื้นฟูศิลปวิทยาในสารานุกรมปรัชญาทางอินเทอร์เน็ต
• บทความ เรื่องลัทธิสงสัยร่วมสมัยใน สารานุกรมปรัชญาทางอินเทอร์เน็ต
• การตอบสนองต่อความคลางแคลงใจโดย Keith DeRose
• บทความ: ความคลางแคลงใจและการปฏิเสธ โดย Stephen Novella MD, The New England Journal of Skepticism
• ความคลางแคลงใจแบบคลาสสิกโดยปีเตอร์ ซูเบอร์
• บทวิจารณ์และบทสรุปของ Skepticism and the Veil of Perception โดยMichael Huemer
• ซัลลิแวน มาร์กาเร็ต (5 ธันวาคม 2019) "การรายงานข่าวการถอดถอนจากตำแหน่งอย่างครอบคลุมทุกด้านไม่ได้เปลี่ยนความคิดใครเลย นี่คือวิธีที่นักข่าวสามารถเข้าถึงผู้ที่ยังไม่ตัดสินใจได้" วอชิงตันโพสต์นักเขียนคอลัมน์ มิเชลล์ โกลด์เบิร์กแห่งนิวยอร์กไทม์ส เสนอชื่อด้านหนึ่งของสิ่งที่เกิดขึ้นต่อหน้าต่อตาเราเมื่อวันพุธ ในการตอบสนองต่อคำกล่าวที่ไร้สาระของ ส.ส. ดักลาส เอ. คอลลินส์ (พรรครีพับลิกัน-จอร์เจีย) ว่า "ไม่มีข้อเท็จจริงที่แน่นอนที่นี่" เธอกล่าวว่าคำกล่าวดังกล่าวสรุปกลยุทธ์ระยะยาวของพรรครีพับลิกันว่า "ลัทธิทำลายล้างทางญาณวิทยา"